Subultura

Forma kultury określonej zbiorowości społecznej ( w szczególności grupy społecznej), która nie odrzucając wszystkich elementów szerszej kultury, w ramach, której występuje wyraźnie odróżnia się od niej w niektórych aspektach takich jak m. in. normy i wartości społeczne, tradycja, język, religia, np. subkultura młodzieżowa czy subkultura przestępcza [Popularna Encyklopedia Powszechna, str.13]

Według słownika wyrazów obcych, subkultura to wszystko to, co wyodrębnia daną grupę społeczną z reszty społeczeństwa: normy zwyczajowe, stosunek do władzy, autorytety, głównie zaś – poczucie własnej tożsamości; a także grupa lub grupy wyodrębnione ze społeczeństwa na tych zasadach [Słownik Wyrazów Obcych, str. 233].

Procesy takie jak niewolnictwo, kolonializm, wojny, migracja i współczesna globalizacjaPojęcie „globalizacja” prawdopodobnie po raz pierwszy pojawiło się w Niemczech w 1953 roku w gazecie “Frankfurter Allgemeine Zeitung”. Po raz... doprowadziły do rozproszenia się różnych grup ludności przekraczania przez nie granic i osiedlania się na nowych obszarach. Prowadzi to do pojawienia się nowych społeczeństw będących mieszankami kulturowymi, w których skład wchodzi po kilka grup o odmiennym kulturowym, etnicznym i językowym rodowodzie. Na przykład w nowoczesnych miastach żyje obok siebie wiele społeczeństw subkulturowych: w centrum Londynu można bez trudu spotkać Latynosów, Indian, Pakistańczyków, Hindusów, Banglijczyków, Włochów, Greków i Chińczyków. Pojęcie subkultur nie odnosi się jedynie do grup etnicznych i językowych w obrębie większego społeczeństwa. Dotyczy ono wszelkich grup ludności, które odróżniają się od reszty społeczeństwa swoim wzorem kulturowym. Subkultury mają bardzo szeroki zasięg i można do nich zaliczyć naturystów, fanów gothic rocka, hakerów, hipisów, fanów hip-hopu i kibiców klubów piłkarskich. Jedni będą zdecydowanie identyfikować się z konkretną subkulturą, podczas gdy inni będą płynnie przemieszczać się między kilkoma subkulturami. Kultura odgrywa bardzo ważną role w utrwalaniu wartości i norm danego społeczeństwa, z drugiej strony jednak stwarza istotne możliwości dla kreatywności i zmiany. Subkultury i kontrkultury-grupy odrzucające większość przeważających w społeczeństwie wartości i norm- mogą głosić poglądy zawierające treści alternatywne wobec kultury dominującej. Ruchy społeczne, czyli grupy ludzi o podobnym stylu życia, są potężnym motorem zmian społecznych. W ten sposób subkultury dają ludziom swobodę wyrażania swoich opinii nadziei i przekonań, i zgodnego z nim działania [Socjologia, str. 48-49].

Subkultura to zasadnicza i szeroko akceptowana idea teorii. Subkultura wyjaśnia kształtowanie się ich jako formy zbiorowego rozwiązania problemów powstających wskutek zablokowania aspiracji pewnych ludzi lub niejednoznaczności ich pozycji w społeczeństwie. Subkultury różnią się więc od kultury danego społeczeństwa, ale zapożyczają jej symbole, wartości i przekonania, często je zniekształcając, wyolbrzymiając lub odwracając. Pojęcie to jest szeroko stosowane w socjologii dewjacji, zwłaszcza w badaniach kultury młodzieżowej.

W tradycji amerykańskiej największe znaczenie ma przeformułowanie przez R. Mertona koncepcji anomii – szkoły chicagowskiej. A.K. Cohen (1955) dowodził, że kultury przestępcze powstały w związku z problemami młodych ludzi związanymi z ich statusem. Opisał frustrację młodych mężczyzn wywodzących się z klasy robotniczej: w szkole wpaja się im aspiracje związane z wartościami klasy średniej, podczas gdy w rzeczywistości wiąże ich pełna ograniczeń struktura możliwości swoista dla klasy robotniczej. Wobec braków prawomocnych możliwości podniesienia statusu może się dokonać tylko w ramach subkultury uznającej wartości opozycyjne: ekspresyjne, hedonistyczne, nie utylitarne. Albert Coen twierdzi, że chłopcy pochodzący z niższej klasy robotniczej, rozgoryczeni swoją pozycją społeczną, często jednoczą się, tworząc subkultury przestępcze, takie jak gangi. Subkultury te odrzucają wartości klasy średniej, a na ich miejsce przyjmują normy buntu, jak przestępczość i inne akty nonkorfomizmu. Richard A.Cloward i Lioyd E. Ohlin (1960) zgadzają się ze stanowiskiem Cohena, że większość młodzieży przestępczej wywodzi się z niższej klasy robotniczej. Ale ich zdaniem najbardziej “zagrożeni” są ci chłopcy, którzy zinternalizowali wartości klasy średniej i którym pozwolono uwierzyć, że dzięki swoim zdolnościom mogą aspirować do tej klasy w przyszłości. Właśnie ci chłopcy, kiedy okazuje się że nie są w stanie sprostać tym celom szczególnie często schodzą na drogę przestępczą. W swoim badaniu gangów chłopięcych Cloward i Ohlin stwierdzili, że gangi przestępcze wyrastają ze społeczności subkulturowych, w których – jak na przykład wśród mniejszości etnicznych – szanse na osiągnięcie prawomocnego sukcesu są nikłe [Socjologia, str. 48-49].

Miller twierdził, że subkultury przestępcze zakorzenione są w pewnych aspektach kultury klasy robotniczej; nie będąc prostą reakcją na społeczeństwo klas średnich, są raczej ekspresyjnym podkreśleniem ” zasadniczych kwestii ” kultury rodziców. R.A. Cloward i L.E.Ohlin połączyli elementy teorii anomii z teorią zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda i stwierdzili istnienie ” napięcia ” wynikającego z postrzeganego braku dostępu do prawomocnych środków osiągania uwewnętrznionych, konwencjonalnych, właściwych klasie średniej celów. Część młodzieży uwalnia się od tego napięcia, zwracając się ku nieprawomocnym strukturom możliwości w ramach lokalnej społeczności robotniczej. Obok możliwości uprawomocnionych oferują one także ” kryminalne ” lub ” konfliktowe ” sposoby odniesienia sukcesu. Zachowania polegające na ” wycofaniu się ” (np. przyjmowanie narkotyków czy alkoholizm) są sygnałem podwójnej porażki w dążeniu do sukcesu – zarówno w sferze poczynań prawomocnych, jak i nieuprawnionych.

Brytyjskie badania subkultur nawiązywały w znacznej mierze do tradycji amerykańskiej, ale często pojawiały się w nich nowe podejścia; badano np. sposoby doświadczania przez młodzież kultury brytyjskiej klasy robotniczej; hedonizm cyganerii cechujący subkulturę młodzieży z klas średnich; subkulturę jako arenę ” kulturowego oporu poprzez rytuał”; odczytywanie sensu stylu  w subkulturze.

Subkultury przynajmniej zdaniem niektórych autorów mogą być formą symbolicznego oporu w ramach instytucji społecznych, będących odbiciem niektórych aspektów organizacji całego społeczeństwa, m.in. w szkołach i więzieniach. Mogą też tworzyć szerszą sieć związków miedzy ludźmi, którzy dążą do potwierdzenia odczuwanego poczucia odmienności, np. między homoseksualistami. Autorzy o orientacji feministycznej wyjaśniali brak dziewcząt w ulicznych kulturach młodzieży odwołując się do kobiecej “subkultury sypialni”. Teorię subkultury można krytykować z kilku powodów. Przerysowuje ona często różnice między grupami określonymi przez np. klasę społeczną lub wiek a w związku z tym wyolbrzymia także homogeniczość tych grup. Trwałą porażką teorii jest pomijanie grup kobiet i grup nie białych. Idea subkultury kryje w sobie założenie odmienności od dominującej, nadrzędnej “kultury – gospodarza” a przecież pluralizm i fragmentacja kultury nowoczesnej i ponowoczesnej kwestionuje samo pojęcie subkultury. Ponieważ ostatnio teoria subkultury stanęła przed koniecznością ogarnięcia wielu różnych – i nie w pełni możliwych do pogodzenia stanowisk teoretycznych, trudno w jej ramach sformułować jakieś ustalenia teoretyczne. Mimo, że S. Cohen przedstawił zdecydowaną krytykę koncepcji “oporu poprzez rytuał “, jednej z wielu brytyjskiej teorii subkultury, dowodząc, że wprawki wprowadzające się do dekodowania i odszyfrowywania stylów subkultur (punk, shinhead i in.) są politycznie stronnicze i ostatecznie nieprzekonujące, ponieważ nigdy nie ukazują bezpośrednich intencji samych badanych [Słownik socjologii i nauk społecznych, str. 370].

Bibliografia:

1. Popularna Encyklopedia Powszechna, t. 7, Gr. Wydawnicza Bertelsmann Media, Kraków 2002.
2. Słownik Wyrazów Obcych, pod red. M. Pawlus, PWN, Warszawa – Bielsko-Biała 2008.
3. Socjologia, pod red. A Kulikowskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
4. Słownik socjologii i nauk społecznych, pod red. Gordona Marshalla, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2005.