Ryszard Kapuściński: cesarz reportażu: „Podróże z Herodotem” – reportażyści polscy

Ryszard Kapuściński – (ur. 4 marca 1932 roku w Pińsku, na Polesiu, zmarł w 23 stycznia 2007 roku w stolicy kraju – Warszawie) legendarny polski reportażysta, nazywany w środowisku „cesarzem reportażu”, pisarz, dziennikarz, publicysta, poeta, wieloletni korespondent Polskiej Agencji Prasowej z Afryki i Ameryki Łacińskiej, z wykształcenia historyk. W swoich reportażach poruszał tematykę przemian i konfliktów we współczesnym świecie, szczególnie w Afryce. Był świadkiem 27 rewolucji, śledził upadek reżimów w Etiopii oraz Iranie. Ukończył Uniwersytet Warszawski. Należał do tak zwanego pierwszego nowego pokolenia młodych i utalentowanych reportażystów urodzonych w latach 30. i 40. XX wieku. Był jednym z najczęściej tłumaczonych pisarzy na świecie, wydał 27 pozycji książkowych.

Biografia

Ryszard Kapuściński pochodzi z nauczycielskiej rodziny. Jest synem podporucznika Armii Polesie, urodził się w Pińsku 4 marca 1932 roku, miasta, z którego pochodzi także inny wielki polski twórca a mianowicie Adam Naruszewicz. Pińsk we wspomnieniach Ryszarda Kapuścińskiego przed wojną był miasteczkiem biednym ekonomicznie, ale za to bardzo bogatym kulturowo. W mieście zamieszkiwały bowiem nie dość, że różne nacje – Polacy, Rosjanie, Żydzi – to także, wyznawcy różnych religii. Wspominając czas dzieciństwa Kapuściński wielokrotnie wracał do czasów, gdy wraz z swoimi rówieśnikami bawił się, ucząc się tolerancji i zrozumienia dla innych ludzi, choćby byli zupełnie odmienni językowo, czy kulturowo. Okres II Wojny Światowej Ryszard Kapuściński wspomina jako okres wielkiego głodu i biedy. Wspomina dni, w których wraz z matką nie miał co włożyć do garnka, w których głód był tak wielki, że woda gotowana w puszcze po cukierkach miała wprawdzie z posmakiem metalu, ale z ich zapachem i słodyczą, była jednym jego posiłkiem. Gdy ojciec Ryszarda Kapuścińskiego powrócił z niewoli radzieckiej, do której najpierw został siłą wcielony, a potem zbiegł, rodzinaZdrowa rodzina = zdrowe dzieci Kochający rodzice pragną dla swoich dzieci dobra, czynią dla nich wszystko, aby im pomóc i... przyszłego wybitnego polskiego reportażysty przeniosła się do Przemyśla, aby tam u rodziców młodego małżeństwa przeczekać gorący i niebezpieczny okres działań wojennych. Następnie cała rodzinaZdrowa rodzina = zdrowe dzieci Kochający rodzice pragną dla swoich dzieci dobra, czynią dla nich wszystko, aby im pomóc i... przeniosła się dalej w głąb Polski. Pozostałą część okupacji Ryszard Kapuścińskie wraz z rodzicami spędził w Sierakowie, w Puszczy Kampinoskiej, koło wsi Palmiry.

Ryszard Kapuściński legenda Polskiego i światowego reportażu, często określany jest jako „człowiek obdarzony absolutnym wyczuciem informacji, klimatu i wydarzeń”, debiutował, mając siedemnaście lat w tygodniku Dziś i Jutro, o dziwo w twórczości poetyckiej, a nie jak mogłoby się wydawać dziennikarskiej, czy reporterskiej. W 1950 roku zdał maturę w warszawskim gimnazjum im. Stanisława Staszica, którego dziś jest jednym z najwybitniejszych absolwentów.

W latach 1953-81 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, co później po jego śmierci zostało wielokrotnie wykorzystywane w celu obniżenia wartości twórczej reportażysty, argumentując, że wszelkie wyjazdy zagraniczne pisarza, nie byłby możliwe gdyby nie partyjna legitymacja.

W 1956 roku ukończył studia wyższa na Wydziale Historycznym Uniwersytety Warszawskiego, na którym poznał swoją żonę Alicję, i rozpoczął pracę, najpierw jako goniec, w redakcji Sztandaru Młodych. Już w tym samym roku otrzymał pierwszą nagrodę – Złoty Krzyż Zasługi – za reportaż To też jest prawda o Nowej Hucie, opisujący trudne warunki życia robotników przy budowie kombinatu. Także w tym samym roku odbył swoją pierwszą zagraniczną podróż – do Indii. Później wspominał tę wyprawę w książce Podróże z Herodotem, w której opisywał początkowe trudności w przełamaniu bariery językowej i kulturowej.  Odszedł z gazety w 1958 roku, odwołany przez redakcję za poparcie dla krytycznego wobec władzy tygodnika Po Prostu.

Po rozstaniu z redakcją Sztandaru Młodych przeniósł się do tygodnika Polityka. A od 1961 roku pracował dla Polskiej Agencji Prasowej jako stały zagraniczny korespondent w Afryce, Ameryce Łacińskiej oraz Azji. Dokumentował upadek cesarstwa w Etiopii i Iranie. W swojej reporterskiej karierze wielokrotnie narażał swoje życie dla dobra sprawy i dziennikarskiej rzetelności, był świadkiem 27 rewolucji i uczestnikiem wielu działań wojennych, nawet na linii frontu. Od 1974 roku zaczyna współpracę z tygodnikiem Kultura.

Zmarł 23 stycznia 2007 w wieku 74 lat, po rozległym zawale serca, na oddziale kardiochirurgii szpitala przy ul. Banacha w Warszawie.

Twórczość

Obszerna działalność Ryszarda Kapuścińskiego zarówno w prasie jak i w formie książkowej zmusza do ograniczenia się wyłącznie na kilku najbardziej cenionych i wybitnych pozycjach zbiorów reportażowych publikowanych w formie książek.

Cesarz, czyli książka, która przyniosła światową sławę Polskiemu reportażyście została doceniona przez międzynarodową publiczność. Pozycję przetłumaczono na 23 języki. To właśnie od Cesarza rozpoczęła się światowa kariera Ryszarda Kapuścińskiego, który mawiał potem, że wielkim ciężarem był dla niego tak wielki sukces, ponieważ nie mógł napisać niczego słabszego. Presja oczekiwań na mistrzu reportażu zawsze była wielka, jednak Ryszard Kapuściński nigdy nie rozczarował swoich czytelników. A każda jego następna pozycja była równie dobra, jak nie lepsza.

W Cesarzu Kapuściński nie pisał o polskiej sytuacji politycznej, jednak jego późniejsze książki jak i sam Cesarz, mogły by posłużyć za wielką metaforę, która swoim zasięgiem obejmuje także nasz kraj. Warsztat pisarza osiąga w tym dziele perfekcję poprzez wielokrotną, bardzo wybredną i wymagającą korektę. Język, którym posługuje się Kapuściński jest jak narzędzie, które pozwalało zawrzeć w sobie i objaśnić cały świat. Cesarz to elegancki, piękny i mądry tekst a przede wszystkim trafny. Żadne słowo nie jest przypadkowe. Kapuściński właśnie przy Cesarzu najbardziej zbliżył się do perfekcji.

Zupełnie różną, aczkolwiek bardzo treściwą i cenną formą jest zbiór pisanych przez blisko 20 lat, raz krótkich raz dłuższych sentencji, myśli Ryszarda Kapuścińskiego znanych pod tytułem Lapidariów. Polski reportażysta wiedział, że świat to suma odpowiedzi na pytania, którymi jesteśmy, każdy z nas na swój sposób. I takim właśnie zbiorem są lapidaria. Aforyzmy tworzone przez pisarza poruszają nie tylko rozum, ale i duszę. Pisarz w krótkich formach wypowiada się o sprawach globalnych, problemach doskonale znanych mu, czyli Trzeciego Świata, mówi o polityce czy społeczeństwie. Mówi wreszcie o człowieku, którego trzeba umieć zauważyć, który jest w każdym z nas, którego się boimy. Lapidaria to komentarz, błyskotliwa myśl, strzępy rozmów, czy trafny cytat. Notatki, z których się składają to myśli, szkice zapisywane jakby na marginesie, gdzieś z boku książki. Przez blisko 20 lat takiej twórczości widzimy jak zmieniał się polski twórca. Jak z świadka wydarzeń przybiera postawę komentatora, eksperta, czy filozofa. Wiele z tych notatek to opowieści z prywatnych obserwacji świata, badania jego natury i kultury. Dzięki przyjęciu takiej strategii zapiski Kapuścińskiego uzyskują istotny walor; może nie jest nim obiektywizm, ale na pewno – autentyczność.

Równie wartościową i w pewnym sensie podobną pozycją jest Autoportret Reportera, w której Ryszard Kapuściński umieszcza najważniejsze spostrzeżenia, uwagi dotyczące samego fachu dziennikarskiego i reporterskiego. Pisarz mówi czytelnikowi, a przede wszystkim przyszłym młodym ludziom, którzy chcą się zająć dziennikarstwem, jak trudny jest to zawód, jak wielkich wymaga poświeceń; wreszcie jak wielkiego trzeba charakteru by móc go uprawiać. Kapuściński opowiada nam o świecie, który nas otacza i którego tam trudno nam zapomnieć. Nie zapomina też o edukacji i etyce, którą uważa za jedną z elementarnych w fachu reportera, którym może być tylko człowiek dobry.

Bibliografia:

1. Maciej Skórczewski; Życiorys Ryszarda Kapuścińskiego; dostępny w Internecie[09.01.2010] www.kapuscinski.info.
2. William Brand, Tekst perfekcyjny; [w:] Cesarz, Ryszard Kapuściński, Warszawa 2008.
3. Jerzy Łoziński, Pytanie wobec świata; [w:] Lapidaria I-III, Ryszard Kapuściński, Warszawa 2008.
4. Beata Nowicka, Do końca życia będę reporterem; [w:] Lapidaria I-III, Ryszard Kapuściński, Warszawa 2008.
5. Hanna Krall, Dobrze, że jesteśmy reporterami; [w:] Autoportret reportera, Ryszard Kapuściński, Warszawa 2008.