Karma (ujęcie buddyjskie) – Brahman, Pra-Karmą, przeznaczenie i samsara

KARMA (ujęcie buddyjskie)

Karma ( lub karman ) w filozofii buddyjskiej dosłownie tłumaczona i w najogólniejszym zarysie oznacza „czyn” bądź „zamierzone działanie”. Ponieważ sanskryt jest językiem wieloznaczeniowym, dlatego oprócz najprostszych definicji znaleźć można również też oznaczające „robić”, „planować”, „wykonywać”, „to co ma przyczynę i jest przyczyną”. Każdy może mu przypisać tyle wartości i ważności, na ile pozwala mu jego rozum.

Karma określa nie tylko działalność cielesną, lecz obejmuje też myśli i słowa. Każda czynność człowieka: światowa, religijna i duchowa, jest karmą. Stanowi ona ciąg przyczynowo – skutkowy, który według nauk buddyjskich istniał od zawsze. Powodem powstawania tego nieskończonego ciągu działań i skojarzonych z nimi konsekwencji jest niewiedza ( Samsara ). Należy naturalnie spodziewać się, że ten nieskończony, nieprzerwany strumień musi posiadać mocną niezmienną podstawę. Jest nią uniwersalny Alsolut ( Parabrahman ). Pierwsze drgnięcie tej podstawy nastąpiło, kiedy Absolut zapragnął wyrazić mądrość, życzenie i wolę, stając się Bogiem Stwórcą tego Uniwersum. To pierwotne drgnięcie, nazwano Pra-Karmą, Karmą przekształcającą istnienie w rozwój – Karmą Twórczą. To jest istota karmy, która uczyniła koniecznym Boską Trójcę; Brahmana – twórcę, Wisznu – zachowawcę i Meheshvaaara ( Sziwę ) – niszczyciela i odnowiciela. Karma nie oznacza jednak rezultatu, konsekwencji, przeznaczenia, itp. ( określanego owocem ). Jeśli nie określa rezultatu, więc stanowi przyczynę, może ona być dwojaka, z jednej strony pozytywna ( kusala ) i negatywna ( akusala ), one zaś są warunkiem skutków naszych działań. Powstaje w umyśle bez wiedzy człowieka bez oceniania przez niego samego jego własnych czynów, jest to naturalne i niezawodne prawo. Czynnikiem określającym wartość działania, o jego moralności, jest towarzysząca działaniu wola lub zamiar. Wola, która ma korzenie szkodliwe to : pragnienie ( lub chciwość ); gniew i niewiedza, przynosi szkodliwe owoce. Niewiedza oznacza tu wrodzoną nieznajomość prawdy: na przykład Czterech Szlachetnych Prawd, czyli Prawdy o cierpieniu ( istnieje cierpienie ); Prawdy o przyczynie cierpienia ( przyczyną cierpienia jest pragnienie ); Prawdy o ustaniu cierpienia ( cierpienia można uniknąć ); Prawdy o ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia ). Jak i Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki, czyli :

1. Właściwego poglądu ( człowiek uczy się poznawać przyczyny cierpień by uniknąć ich w przyszłości, wymaga to poznania: cierpienia, przyczyn cierpienia, sposobów zapobiegania cierpieniu i sposobów postępowania chroniących przed cierpieniem );
2. Właściwego myślenia ( poznawanie dharmy, czyli prawdziwej natury rzeczy, towarzyszy temu wyrzeczenie, brak złej woli, brak niegodziwości );
3. Właściwej mowy ( nie kręć, nie kłam, nie paplaj, nie oskarżaj );
4. Właściwego czynu ( nie zabijaj, nie kradnij, prowadź właściwe życie seksualne, nie zażywaj narkotyków. Narkotyki zabijają jasność umysłu, uniemożliwiając własny rozwój );
5. Właściwego życia ( przestrzegaj przyjętych norm życia społecznego );
6. Właściwego dążenia ( działaj w jasnym świetle własnego umysłu );
7. Właściwego skupienia ( unikaj pożądania, złego nastroju, bądź uważny. Staraj się kontemplować stan swojego umysłu. Trzeba uświadomić sobie potrzebę takich działań i wypracowywać odpowiednie nawyki. Trzeba być świadomym własnych procesów myślowych i pielęgnować myślenie słuszne i pozytywne w stosunku do innych );
8. Właściwej medytacji ( ostateczne osiągnięcie stanu nirwany, czyli kres wszelkiego cierpienia, poprzez wyzwolenie od złych emocji, tym samym zmierzanie w kierunku świętości ). Lub też Trzech Cech Istnienia ( Trzy Pieczęcie Dharmy ), tj. nietrwałość ( pali anicca ); brak zadowolenia, lub cierpienie ( pali dukkha ); pozbawienie trwałego, istniejącego niezależnie „ja” ( pali anattã ). Wola stowarzyszona z korzystnymi korzeniami : brakiem pragnień, czyli wyrzeczeniem; brakiem gniewu, czyli miłującą dobrocią oraz mądrością, przynosi korzystne owoce. Rezultaty dawnych działań ukazują się samoistnie bez czyjegoś odgórnego osądu. Nauką pozwalającą umiejętnie łączyć przyczynę ze swoim skutkiem jest Dharma, to prawda mówiąca, że wszystko co się zdarza ma swoją przyczynę oraz skutek i, że umiejętne łączenie swoich działań pozwoli nam zachować spokój i zrozumienie samego siebie. Wyróżniamy cztery cechy karmicznych czynów: jeśli czyny wytwarzane są przez jedną daną osobę, wówczas skutki, pozytywne bądź negatywne, odnosi ta właśnie osoba. Nawet najmniejsza przyczyna, może zaważyć, iż jej konsekwencja będzie nieporównywalna w skutkach. Działanie karmy nigdy się nie zatrzymuje bądź zastyga, ciąg przyczynowo skutkowy trwa zawsze, nawet, gdy się jego nie odczuwa. Zgodnie z procesem Dwunastu Ogniw Współzależnego Powstawania dawne czyny warunkują powstawanie w człowieku negatywnej bądź pozytywnej karmy, co osądzi o jakości odrodzonego życia.

Sumienie nowo narodzonego człowieka zależy od nagromadzenia uczynków przez osobę umierającą, nazywa się to wytwarzaniem karmy. Stanowi to warunek nowego odrodzenia. Ostateczny stan nirwany uwalnia człowieka od wytwarzania się karmy, czyli od toku narodzin i śmierci, przenosząc w stan duchowy, przepełniony szczęściem i miłością. Karma nie jest narzuconym przez czynniki zewnętrzne przeznaczeniem. Skutki działań są widzialne i nazwane śladami karmicznymi. Tymi śladami mogą być gromadzone przeżycia w ludzkiej świadomości, wyróżniamy jej trzy rodzaje : świadomość splamiona, podstawa i świadomość mentalna. Trzecia z nich warunkuje podejmowane decyzje i porównywalna staje się do woli. Podstawa gromadzi ślady karmiczne a więc ludzkie przeżycia, zaś świadomość splamiona jawi się jako coś w rodzaju skarbca skrywającego refleksje, dawne niepowodzenia bądź sukcesy. Innymi słowy metaforycznie chwyta te ślady.

Zrozumieć karmę można poprzez poniżej podany cytat:
„Każda myśl ludzka w chwili swego powstania przechodzi w świat wewnętrzny i staje się w nim istotnością zdolną do działania przez połączenie się – możemy to też nazwać skojarzeniem się z elementem, to znaczy z jedną z półinteligentnych sił, znajdujących się w przyrodzie. Żyje ona jako działająca inteligencja – stworzenie zrodzone przez umysł – przez dłuższy lub krótszy przeciąg czasu, stosownie do natężenia wysiłku mózgowego, który jej dał początek. Tak więc dobra myśl znajduje przedłużenie w postaci aktywnej dobroczynnej siły, zła zaś w postaci złośliwego demona […]”.

To czy karma przynosi szczęście bądź bądź nieszczęście zależy od wielu czynników, przede wszystkim od czego doświadczymy przez czas całego naszego życia, aż do przyszłego urodzenia. Kolejnym czynnikiem warunkującym wartość tworzonej karmy są ludzkie zainteresowania, co wnosi się z zewnątrz do życia, usposobienie, wygląd, kraj, w którym się żyje a także inteligencja, a także moc powiązana z ciałem, w którym człowiek się odrodził, jest to więc bardzo skomplikowany proces. Cechy takie jak : ofiarowywanie (lub szczodrość), etyka lub moralność i rozwijanie umysłu (czyli medytacja) czyli nagromadzone w przeszłym życiu karmicznie korzystne działania wpływają na jakoś życia, w którym istota się odradza . Późniejsze pisma podają siedem kolejnych, tj. okazywanie czci, służenie, przekazywanie zasługi, cieszenie się z zasługi innych, wyjaśnianie Doktryny, słuchanie Doktryny, prostowanie własnego właściwego poglądu.

Na poziomie zewnętrznym kluczem do zrozumienia otaczającego ludzi świata jest umiejętne zrozumienie tego, iż określone czyny zmierzają ku osiągnięciu określonych rezultatów. Tak samo jak i na poziomie wewnętrznym, nie zważanie na negatywne konsekwencje powtarzanych często czynów skutkuje w późniejszym nabieraniu nawyków, negatywnych poglądów, co stanowi gromadzenie negatywnie nacechowanej karmy. Czynnością, która może wyzwolić człowieka od cierpienia, właściwego poznania otaczającego go świata i aby jego czyny były pozytywne, jest medytacja.

Wybrana literatura przedmiotu:

1. Angelika Hoefler, Szansa, karma, przeznaczenie, wyd. „Limbus”, Bydgoszcz 1994.

2. Annie Besant, Karma. Śmierć i co potem ?, Pracownia „Borgis”, Wrocław 1999.

3. Rudolf Steiner, Wprowadzenie w nadzmysłowe poznanie świata i przeznaczenie człowieka, wyd. „Spektrum”, Warszawa 2002.