„Kino moralnego niepokoju„Kino moralnego niepokoju” (termin Janusza Kijowskiego) to nurt kina, który uznano – obok „szkoły polskiej” – za najciekawsze artystycznie zjawisko...” (termin Janusza Kijowskiego) to nurt kina, który uznano – obok „szkoły polskiej” – za najciekawsze artystycznie zjawisko w polskiej powojennej kinematografii. Przyjmuje się umownie, że nurt aktywnie trwał od 1976 do 1981 roku, następnie stanowił inspirację dla kolejnych pokoleń filmowców.

Cechami wspólnymi dzieł tej formacji były, m.in. niezgoda na rzeczywistość degradującą i ubezwłasnowolniającą jednostkę, ukazywanie dewiacji systemu politycznego, skutki propagandowej indoktrynacji i jej zakłamanie, etc.

W Człowieku z marmuru (1977) Aandrzej Wajda ukazał na ekranie robotnika, człowieka uczciwego, który znalazł się w fałszywej sytuacji z winy polityków oraz artystkę, która nie wyraziła zgody na manipulowanie swoim filmem przez telewizyjnych cenzorów. Z kolei Krzysztof Zanussi przedstawił w Barwach ochronnych (1976) starcie dwóch postaw moralnych: uczciwego, młodego pracownika wyższej uczelni i cynicznego docenta, robiącego karierę naukową zgodnie z zasadą „cel uświęca środki”. Premiery obydwu filmów wywołały prawdziwą sensację, zarówno wśród społeczeństwa, jak i w świecie filmowców i krytyków. Po pewnym czasie zaczęto mówić o wykształceniu się odrębnego nurtu, czyli „kina moralnego niepokoju”, którego znamiona dostrzeżono już we wcześniejszych produkcjach.

Filmy tego nurtu obnażały całą pozorność kultury socjalistycznej, opartej na zakłamaniu, hipokryzji, partyjnym karierowiczostwie i służalczości. Podejmowały ogólnoludzką problematykę moralną w kontekście ówczesnej rzeczywistości politycznej kraju. Jednak skupione na realiach, kino to bardziej zainteresowane było analizą rozlicznych relacji między jednostką a społeczeństwem, niż mechanizmami systemu władzy. Filmy łączy podobna problematyka i refleksja skupiona wokół kwestii społeczno-etycznych. Poszczególne obrazy różnią się jednak zastosowaną poetyką i sposobami narracji.

Analiza wewnętrznej struktury filmów ujawnia zróżnicowany charakter utworów, obecny na różnych poziomach filmu. Przejawia się on w bogactwie typów bohaterów, formach zakończeń (otwartych, zamkniętych, etc.), które umożliwiają wielokierunkowe interpretacje fabuły. Ponadto ważną funkcję w obrazach tego nurtu pełni zróżnicowanie aksjologiczne przestrzeni („dobra”, „zła”, etc.), a także w warstwie problemowej, na poziomie fabuły. Konstrukcja narracji oparta jest przeważnie na metodzie wewnętrznych polemik, kwestionujących jedne ustalenia etyczne na rzecz innych. Przyjęcie takiej strategii narracji ma w efekcie wywoływać niepokój, spowodowany brakiem jednoznacznych rozstrzygnięć.

Zasadniczym postulatem „kina moralnego niepokoju” miało być mówienie prawdy, na przekór propagandowym kłamstwom. Kino miało inspirować dyskusję nad problemami etycznymi, przy czym nie odwoływano się tu do jakiegoś konkretnego kanonu etycznego, lecz zaproponowano formę „etyki urealnionej”, która nie wymagała postaw heroicznych. Nie było to, zatem kino moralizujące, czy idealizujące. Postawy bohaterów, mimo wielu dylematów, są przykładem zachowania o statusie „elementarnej przyzwoitości”, której brakowało w rzeczywistości widzianej okiem reżyserów tego okresu.

Okres „kina moralnego niepokoju” zamknął w bardzo symboliczny sposób jego inspirator Andrzej Wajda, przygotowując się w czasie strajków w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku do produkcji Człowieka z żelaza. Film, który przedstawiał schyłek epoki Gierka i narodziny Niezależnego Związku Zawodowego „Solidarność”, zrealizował artysta łącząc strategię psychoterapeuty i jasnowidza. Poddał, bowiem w wątpliwość trwały charakter umowy społecznej podpisanej przez rząd z robotnikami. Niestety, w najbliższym czasie spełniły się najgorsze przepowiednie. 13 Grudnia 1981 roku ogłoszono stan wojenny. Zaczął się ponury okres w dziejach powojennej Polski. Niektórzy artyści zostali uwięzieni, inni poczuli niemoc twórczą lub próbowali prowadzić nierówną walkę z cenzurą.

Po przełomie 1989 r. nie było możliwości kontynuowania „kina moralnego niepokoju”, bowiem zrodziła go i ukształtowała rzeczywistość innego systemu społecznego. Niemniej jednak dokonania tego nurtu stanowią ważną inspirację dla artystów późniejszych, a nawet współczesnych.

Wybrana literatura przedmiotu:

Analizy i interpretacje. Film polski, (red.) Alicja Helman, Tadeusz Miczka, Katowice 1984.

Dobrochna Dabert, Kino moralnego niepokoju„Kino moralnego niepokoju” (termin Janusza Kijowskiego) to nurt kina, który uznano – obok „szkoły polskiej” – za najciekawsze artystycznie zjawisko.... Wokół wybranych problemów poetyki i etyki, Poznań 2003.

Film polski. Twórcy i mity, (red.) Kazimierz Sobotka, Łódź 1987.

Zygmunt Machwitz, Twórczość filmowa w Polsce Ludowej, Łódź 1983.

http://pl.wikipedia.org/ hasło:Kino moralnego niepokoju

Wybrana filmografia:

Uciec jak najbliżej, reż. J. Zaorski, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1972

Palec boży, reż. A. Krauze, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1973

Czekały i Przepraszam, czy tu biją?, reż. M. Piwowski, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1976

Rebus reż. Zygadło, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1977

Wodzirej, reż. F. Falk, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1978

Amator, reż. K. Kieślowski, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1979

Aktorzy prowincjonalni, reż. A. Holland, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1979

Kung-fu, reż. J. Kijowski, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1980

Dreszcze, reż. W. Marczewski, PolskaJak będzie wyglądać Polska po podniesieniu się poziomu wody? Dodatek do NASA World Wind jest w stanie pokazać świat w... 1981

Jak oceniasz ten materiał?

Kliknij na gwiazdkę, aby zostawić swoją ocenę