Kwiaty onętek

Rodzaj onętek (Cosmos), zwany popularnie kosmosem, należy do rodziny złożonych – Compositae (astrowatych – Asteraceae). Obejmuje 29 gatunków. Pochodzi z Ameryki Południowej, południowej części Ameryki Północnej oraz z Ameryki Środkowej. W Europie uprawianych jest kilka gatunków onętka, jako rośliny ozdobne. W Polsce niekiedy ten kwiat wymyka się z ogrodów i występuje dziko, np. w Wielkopolsce, na Śląsku i Mazowszu. Nie są one zbyt wymagające, jeśli chodzi o zasobność gleby, jednakże nie pogardzą dodatkiem kompostu. W upalne lata trzeba je podlewać. Lubią stanowiska słoneczne i osłonięte od wiatru.

Wysiewać je należy wiosną

Do celów leczniczych mogą być używane gatunki: onętka pierzastolistna – Cosmos bipinnatus Cavanilles (synonimy: Coreopsis formosa Bonato, Georgina bipinnata (Cavanilles) Sprengel, Cosmea bipinnata Willdenow), onętka siarkowa (żółta) – Cosmos sulphureus Cavanilles (syn. Cosmea sulphurea (Cav.) Willdenow), onętka krwistoczerwona – Cosmos atrosanguineus (Hooker) Voss (syn. Bidens atrosanguinea (Hook.) Ortgies ex Regel).

Surowcem zielarskim są same kwiaty lub kwitnące ziele onętka – Flos, Herba florens Cosmeae. Kwiaty i ziele najlepiej suszyć w przewiewnym i ciemnym miejscu. Przechowywać w światłoszczelnych opakowaniach.

Co i jak działa 

Do aktywnych farmakologicznie składników onętki należą, m.in.: 2′,3,4,4′-tetrahydroxychalcone (buteina), rutynozyd cyjanidyny, glukozyd koreopsyna, sulfuretyna, glikozyd sulfureina, butyna, luteolina, kwercetyna, rutyna, olejek eteryczny, fenolokwasy.

Działanie farmakologiczne onętka jest zbliżone do nachyłka (Coreopsis). Oba rodzaje są spokrewnione chemotaksonomicznie i fitofarmakologicznie. Nachyłki są też uprawiane w ogrodach i mało kto wie, że są tak cenne leczniczo, np. gatunki: nachyłek barwierski (Coreopsis tinctoria Nuttall), nachyłek okółkowy (Coreopsis verticillata Linne), nachyłek lancetowaty (Coreopsis lanceolata Linne) i nachyłek wielkokwiatowy (Coreopsis grandiflora Hogg ex Sweet).

Buteina jest silnym inhibitorem kinazy tyrozynowej receptora EGF, reduktazy glutationowej, aromatazy. Buteina (tetrahydroksychalkon) i glikozydy buteinowe obniżają ciśnienie krwi i są inhibitorem fosfodiesterazy. Znoszą działanie angiotensyny. Hamują procesy włóknienia tkanek (efekt antyfibrogenny np. w gruczołach piersiowych) i działają przeciwzapalnie. Mogą być przydatne w leczeniu i profilaktyce włókniaków narządowych oraz w piersiach. Powstrzymują rozwój nowotworów wątroby i jelita grubego.

Wskazania: choroby zwyrodnieniowe i zanikowe tkanki nerwowej (choroba Parkinsona, Alzheimera, Ataxia Telangiectasia, stwardnienie rozsiane), stany zapalne wątroby, włókniaki, choroba nowotworowa, spadek odporności na zakażenia, choroby alergiczne, nadciśnienie, hipercholesterolemia, hiperlipidemia, zaburzenia krążenia obwodowego, choroba wieńcowa, obrzęki i wysięki w przebiegu nadciśnienia, przerost i nowotwory gruczołu krokowego.

Odwar onętkowy – Decoctum Cosmeae: 2 łyżki rozdrobnionych kwiatów zwilżyć spirytusem 90%, pozostawić na 5 minut, po czym zalać 1 szklanką wody; doprowadzić na małym ogniu do zagotowania; gotować jeszcze 10 minut pod przykryciem, po czym odstawić na 20 minut, przecedzić.