Konflikt – terminy i rodzaje

Poprzez termin „konfliktu” rozumiemy najczęściej ogół zjawisk, zachodzących pomiędzy poszczególnymi ludźmi, grupami, organizacjami, czy też państwami, które zawierają w sobie element zmagań, a niekiedy nawet ostrej rywalizacji, walki. Termin ten odnosi się zarówno do jawnych, dużych, spektakularnych zjawisk, jak również do tych, które są mało widoczne lub ukryte. W węższym rozumieniu konflikt to proces, podczas którego jedna za stron sięga po wszelkie dostępne środki, aby udaremnić dążenia drugiej strony.

Zjawisko to możemy rozpatrywać w aspekcie:

1. Psychologii społecznej– konflikty społeczne są rozumiane jako konflikty między ludźmi. Przedmiotem rozważań są uczucia, poglądy, przekonania, zachowania ludzi w sytuacjach konfliktowych.
2. Socjologii– z socjologicznego punktu widzenia, konflikt związany jest z występowaniem w społeczeństwie sprzeczności o charakterze strukturalnym lub funkcjonalnym.
3. Semantyki–  to ujęcie kładzie nacisk na racje stron konfliktu, które często nie są jednoznaczne.
4. Prakseologii–  podejście prakseologiczne mówi nam, że konflikt to środek do osiągnięcia celu.

Źródła konfliktu

Źródłem konfliktów są przeciwstawne bądź sprzeczne ze sobą interesy społeczne i/lub osobiste stron konfliktu. Podłoże konfliktu stanowią najczęściej sprzeczne działania lub wyznawane przez uczestników konfliktu antynomiczne poglądy, normy i wartości. Konkretyzując, powodem wystąpienia konfliktu może być zatem niezgodność charakterów, donoszenie, dyskryminacja w miejscu pracy, molestowanie seksualne, rozdzielność między władzą a autorytetem czy ograniczone zasoby finansowe.

Możemy wyróżnić pewne typy źródeł konfliktu:

1. Źródła obiektywne o charakterze:

• strukturalnym (np. wadliwa współpraca ludzi w danej społeczności)
• funkcjonalnym (np. zakłócenia we współpracy elementów danych struktur społecznych)

1. Źródła subiektywne, których należy doszukiwać się w postawach, zachowaniach
   i poglądach ludzi. Wyróżniamy źródła subiektywne o charakterze:

• racjonalnym (przyczyny, które wynikają z realnych lub prawdopodobnych motywów)
• irracjonalnym (przyczyny, które są wynikiem wyimaginowanych, fikcyjnych przesłanek)

Konflikty są wynikiem tzw. sytuacji konfliktotwórczych, które z kolei stanowią rezultat obiektywnych i subiektywnych uwarunkowań o charakterze społecznym, ekonomicznym, politycznym, ideowym lub kulturowym.

Rodzaje konfliktu

Rodzaje konfliktu można wyróżnić ze względu na podmiot, zasięg, przedmiot, sposób przejawiania się (konflikt jawny i ukryty), czas trwania (konflikt długotrwały i krótkotrwały-efemeryczny), charakter sprzeczności (sprzeczności wewnętrzne, antagonistyczne, nieantagonistyczne, główne i poboczne), charakter (konflikt racjonalny, irracjonalny) i skutki konfliktu (konflikt twórczy, destrukcyjny, konflikt o sumie zerowej- wygrana z jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony). Konflikty występują zawsze w ramach pewnego systemu społecznego. Stronami konfliktu mogą być nie tylko jednostki, ale także kategorie, grupy, instytucje, komórki organizacyjne.

Ze względu na podmiot konfliktu wyróżniamy konflikt:

• Jednostka – jednostka ( konflikt interpersonalny)- spowodowany jest najczęściej wskutek sprzeczności osobistych interesów poszczególnych osób.
• Jednostka – jednostka (konflikt intrapersonalny)- napięcie jednostki wywołane dążeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów.
• Jednostka – grupa– wynika z lekceważenia przez jednostkę zasad, norm obowiązujących w grupie, nieprzestrzegania obowiązujących wzorów zachowań społecznych.
• Jednostka – kategoria społeczna– konflikty tego rodzaju mają zazwyczaj podłoże subiektywnych, irracjonalnych uprzedzeń. Aktywizują one i integrują daną grupę społeczną, równocześnie odsłaniając ważne dla społeczności problemy.
• Grupa – grupa  (konflikt wewnątrzgrupowyy)- konflikt ten pozbawia grupę spójności, działa na grupę dezintegrująco, tworząc zwalczające się nawzajem obozy.
• Grupa- grupa (konflikt międzygrupowy)- sprzeczność działań i/lub interesów dwóch grup.
• Grupa – kategoria społeczna– konflikty te ujawniają wszelakiego rodzaju uprzedzenia, stereotypowe myślenie, które tkwi w świadomości ludzi.
• Kategoria – kategoria– dość często występujące konflikty, których źródłem są sprzeczności pomiędzy kategoriami tj. płać, wykształcenie, orientacja seksualna.
• Instytucja – instytucja- przykładem takiego konfliktu może być spór pomiędzy dyrekcją a związkiem zawodowym.
• Komórka organizacyjna – komórka organizacyjna- źródłem tego typu konfliktu są spory kompetencyjne, brak jasnego określenia zakresu obowiązków i osób upoważnionych do podejmowania decyzji.

Przedmiotami konfliktów mogą być: motywy, potrzeby, normy, role społeczne, interes jednostek lub grup, władza. Wyróżnia się rodzaje konfliktu ze względu
na przedmiot:

• Konflikt motywów – występuje, gdy człowiek, który jest podmiotem procesu podejmowania decyzji zna różne możliwości i trudno mu wybrać jedną z opcji.
• Konflikt potrzeb– występuje, gdy jednostka odczuwa istnienie kilku potrzeb,
  których równoczesne zaspokojenie jest niemożliwe.
• Konflikt norm– pojawia się w momencie, gdy jednostka, która ma ukształtowane zasady, normy zachowania wchodzi w interakcję z osobami ze sprzecznymi normami zachowania lub kiedy istnieje nacisk, aby jednostka zmieniła swoje zasady.
• Konflikt ról– wynika z niemożliwości pogodzenia różnorodnych wymagań stawianych jednostce przez pojedyncze osoby, grupy, instytucje.
• Konflikt interesów– wynika z odmiennego rozumienia podziału dóbr jako zachęty
  do pracy i  źródła zaspokojenia potrzeb przez poszczególne jednostki, grupy.
• Konflikt władzy- przejawia się najczęściej w formie rywalizacji o stanowisko,
  jest wyraźniejszą formą konfliktu interesów.

Fazy konfliktu

Według modelu Pondy’ego istnieje pięć etapów konfliktu:

1. Konflikt utajony– zachodzi, gdy pojawiają się odpowiadające sporom warunki, jednak nie zostały one jeszcze zdiagnozowane, spostrzeżone.
2. Konflikt spostrzeżony– występuje, gdy chociaż jedna ze stron konfliktu zauważa jego źródło.
3. Konflikt odczuwany– polega na tym, że obydwie strony odczuwają narastające pomiędzy nimi napięcie, jednak nie dochodzi jeszcze do otwartej walki.
4. Konflikt manifestowany– zachodzi w momencie rozpoczęcia przez strony działań ofensywnych oraz zauważenia konfliktu przez otoczenie.
5. 5. Konflikt zakończony–  faza ta obejmuje czas po ustąpieniu napięcia występującego pomiędzy stronami, kiedy to konflikt zostaje rozstrzygnięty lub stłumiony.

Niejednokrotnie w czasie istnienie sporu zachodzi zjawisko tzw. eskalacji konfliktu. Dokonuje się ono na trzech poziomach: liczby osób biorących udział w konflikcie, ogólności spornych kwestii i ich ilości. Z reguły konflikt rozpoczyna się od drobnej konkretnej kwestii, która z czasem urasta do kilku lub kilkunastu problemów. Nie bez znaczenia jest też fakt, iż eskalacja konfliktu powoduje, że strony zapominają o istocie zatargu, a skupiają na wykazywaniu wobec siebie silnej postawy antagonistycznej.

Postawy wobec konfliktu
W sytuacji konfliktu można przyjąć trzy postawy:

1. Unikową- negowanie istnienia konfliktu
2. Separacyjną (odcinanie się, obwinianie przeciwnika, negatywne ocenianie drugiej strony, unikanie odpowiedzialności za konflikt)
3. Integracyjną (jednoznaczne określenie własnego stanowiska, podkreślenie wspólnoty interesów, przyjęcie współodpowiedzialności). Postawa ta winna być integralną częścią negocjacji.

Konflikty, niezależnie od tego, jaką mają skalę, niosą ze sobą ogromną dawkę stresu, negatywnych emocji i poczucia zagrożenia. Jednakże mają one również pewne pozytywne konsekwencje tj. wzrost motywacji, poszerzenie, pozyskiwanie nowej wiedzy o sobie jak i drugiej stronie konfliktu, twórczość, innowacyjność w działaniu.

Bibliografia:

1. Sztumski J.,  Konflikty społeczne i negocjacje jako sposoby ich przezwyciężania, Częstochowa 2000
2. Oyster C. K., Konflikty intra- i intergrupowe,[w:], Grupy, Poznań 2002, s. 268-296
3. Goodman N., Wstęp do socjologii, Poznań 1997