Jest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... w istotny sposób powiązany jest krytyką kolonializmu i przejawów europocentryzmu w badaniach antropologicznych. Za głównych przedstawicieli uważa się miedzy innymi: Clifforda Geertza, Jamesa Clifforda i Edwarda Saida.

Zasadnicze problemy, którymi zajmuje się Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... obejmują zagadnienia dotyczące wytwarzania wiedzy antropologicznej oraz jej ideologicznych i historycznych podstaw. Badania antropologii refleksyjnej demaskują roszczenia do neutralności i obiektywności, jakie starała się (często nieświadomie) wytworzyć antropologia zorientowana tradycyjnie. Analizy prowadzone w tym nurcie koncentrują się wokół problemów reprezentacji obcej rzeczywistości kulturowej za pomocą wiedzy antropologicznej i wytwarzanych na jej gruncie kategorii. Krytycznej analizie poddaje się tu sam proces tworzenia wiedzy antropologicznej, zwracając uwagę na trudności procesu badawczego i subiektywność doświadczeń antropologa, co było pomijane i maskowane w tradycyjnych tekstach antropologicznych. Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... wskazuje tu na mechanizm budowania, wrażenia obiektywności tradycyjnej relacji antropologicznej, która miała być gwarantowana przez sam autorytet antropologa, budowany i uprawamacniany przez pewne praktyki (np. badania terenowe) i zabiegi retoryczne (styl opisu, nagromadzenie fotografii, dowodów empirycznych). Antropolog, jako autor sprawozdania uzyskiwał w ten sposób uprzywilejowaną pozycję i wyłączną możliwość mówienia prawdy na temat danej kultury.

Tradycyjne badania antropologiczne traktowano jako opisywanie, jednej obiektywnej rzeczywistości. Nie brano tu pod uwagę, że odmienne kultury żyją w odmiennych światach posługujących się odmiennymi kategoriami językowymi, sposobami usensawniania rzeczywistości, a co za tym idzie innymi wyobrażeniami na temat tego czym rzeczywistość jest. Jak wskazuje Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... założenie o jedności rzeczywistości powodowało, że badania były raczej próbą zagarnięcia, zdominowania i podporządkowania sobie jednej rzeczywistości kulturowej, którą reprezentowali badani, przez wiedzę i rzeczywistość kulturową, którą posługiwał się badacz. Analityczny język badawczy i kategorie kultury zachodniej, bezzasadnie stawiane były tu ponad wiedzę i rzeczywistość tubylców, odbierając im prawo i możliwość mówienia we własnym imieniu.

Zasadnicze założenie metody badawczej modernistycznej antropologii opierało się na badaniach terenowych. Panowało bowiem przekonanie, że pobyt wśród członków innej kultury i bezpośrednia ich obserwacja gwarantuje prawdziwość dostarczanej przez antropologa wiedzy. Stąd „bycie tam”, czyli odpowiednio długie (przy czym okres ten nie był nigdy jednoznacznie sprecyzowany) przebywanie wśród tubylców, zapewniać miało odbiorców antropologicznych tekstów, że zawarta w nich wiedza jest prawdziwa.

Antropologowie tradycyjni dążyli do całościowego, holistycznego oddania badanej kultury. Dlatego też powstawały tu olbrzymie monografie, których zadaniem był szczegółowy opis wszystkich aspektów badanej kultury: sposobów życia, pokrewieństwa, religii, obyczaju, codziennych zachowań itp. . Kultura traktowana była tu w sposób reistyczny, jako niezależny, istniejący obiektywnie byt, którego istotę potrafił uchwycić i oddać badacz.

Powszechnym narzędziem badawczym był opis poparty bezpośrednimi doświadczeniami antropologa. Odpowiednio skonstruowane relacje antropologiczne stanowiły tu przekaźnik uniwersalnej prawdy na temat innych kultur. Przekonanie takie ugruntowane było w epistemologicznym modelu poznania. Zakładał on, że istnieje niezależny od poznającego podmiotu, obiektywnie istniejący przedmiot poznania do którego istoty, badacz mógł, za pomocą określonych reguł dotrzeć. Wiedza tak zdobyta miała być adekwatnym odzwierciedleniem istniejącego, uniwersalnego porządku. Sam antropolog był tu niezależnym podmiotem poznającym, jego punkt widzenia był uznawany za neutralny, „niewinny” i transcendentny. Dominującym stylem opisu w tradycyjnej antropologii był styl realistyczny, który z założenia miał pokazywać inną kulturę w sposób bezpośredni, bez przeinaczeń i przekłamań, taką jaką ona była w istocie. Antropologia tradycyjna była więc ustalaniem i konfrontowaniem teorii z praktyką, wiedzy z empirią, czyli ciągłą próbą odwzorowania rzeczywistości za pomocą adekwatnego do niej tekstu (reprezentacji).

Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... problematyzuje podstawowe założenia tradycyjnej praktyki badawczej funkcjonującej w paradygmacie nowoczesnej antropologii. Krytyce zostaje tu poddany sposób zdobywania i gromadzenia danych antropologicznych. Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... inspirowana dokonaniami hermenautyki problematyzuje niezależność podmiotu poznania od poznawanego przedmiotu. Zauważa się tu, że wiedza antropologiczna tworzona jest po przez ciągłe interakcje pomiędzy badaczem i badanymi. Sama sytuacja badawcza wymaga porozumienia miedzy podmiotem i przedmiotem badań, co z kolei pociąga za sobą konieczność partycypowania badacza w wiedzy badanych. Dlatego też bezstronność antropologa nie daje się utrzymać, gdyż jego wiedza i sposób rozumienia badanej rzeczywistości jest wypadkową licznych dyskursywnych oddziaływań społecznych. Mamy tu więc do czynienia z ciągłym nieustającym procesem wzajemnych oddziaływań badacza i badanych. Prowadzi to do niemożliwości ustalenia jednej interpretacji, prawdziwej wiedzy gdyż tworzona jest ona w dynamicznym, nie mającym końca procesie. Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... podkreśla tu rolę samych badanych, którzy stają się współautorami tekstów antropologicznych.

Fakt neutralności doświadczenia antropologa na którym fundowana jest wiedza antropologiczna jest w antropologii refleksyjnej uznany za fikcję. Zauważa się bowiem, że dane badawcze nierozłącznie powiązane są z subiektywnym odbiorem świata i otaczającej antropologa rzeczywistości. Są one wytwarzane w konkretnych historycznych i lokalnych sytuacjach, które badacz nie tylko obserwuje, ale aktywnie współtworzy.

Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... demaskuje w jaki sposób problemy z badań terenowych tj. subiektywność doświadczeń antropologa, zależność wiedzy antropologicznej od badanych, kontekstu sytuacyjnego, historycznego i kulturowego, zostaje pominięta w procesie tekstualizacji, czyli przetwarzania doświadczeń badacza w naukowy tekst. Tekst antropologiczny i ich niezmienny realistyczny styl, w retoryczny sposób zaciemniają problemy zdobywania wiedzy antropologicznej, jej subiektywnego charakteru i nierozerwalnego związku z kontekstem badań. Realizm antropologiczny dominujący w tekstach antropologii modernistycznej stanowił więc pewien skonwencjonalizowany mechanizm obiektywizacji i uniwersalizacji fragmentarycznej i subiektywistycznej wiedzy antropologa. Dzięki temu niespójne, niejednorodne i zawsze częściowe doświadczenia, tworzyły podstawę do formułowania totalnej całościowej wizji obcej kultury.

Krytykując tradycyjne podejście w antropologii, nurt refleksyjny koncentruje się na postaci antropologa jako autora sprawozdania, narracji roszczącej sobie prawo do obiektywności i prawdy. Zauważa się tu, że antropolog jako autor nigdy nie jest bezstronny, jest on bowiem wytworem swojej kultury, co implikuje konieczność posługiwania się wytworzonymi na jej gruncie kategoriami, których proweniencja ma charakter ideologiczny i historyczny. Pociąga to za sobą specyficzną, zdeterminowaną kulturowo perspektywę postrzegania badanej rzeczywistości. Dlatego też tradycyjne badania antropologiczne były zawsze aktem imputacji kategorii kultur zachodniej kulturom obcym. Badacz rzutował wypracowane na gruncie własnej kultury kategorie na zastaną rzeczywistość kulturową, nieświadomie przypisując jej pewne cechy, podporządkowując kulturę badanych kulturze badanego.

Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... zauważa, że język nie jest przezroczystym medium, a wypracowane na jago gruncie kategorie decydują i współtworzą przedmiot poznania. Stąd bezstronny opis jako gwarant prawdy antropologicznej jest tu raczej postrzegany jako ideologiczny mechanizm konstruowania wiedzy na temat innych. Przeświadczenie o bezstronności opisu prowadziło w tradycyjnych badaniach do utożsamienie rzeczywistości tekstowej, fikcyjnej, wykreowanej przez antropologa w tekście z prawdziwą obiektywnie istniejącą rzeczywistością danej kultury.

Praktyka badawcza antropologii refleksyjnej

Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... jest rodzajem meta refleksji nad antropologią, jako partykularnym wytworem, praktyką kultury zachodniej. Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... stanowczo odrzuca tradycyjny paradygmat badań antropologicznych polegający na obsesyjnym uzgadnianiu kolejnych teorii z istniejącą niezależnie od nich obiektywną rzeczywistostością. Neguje się tu w ogóle możliwość istnienia jednej obiektywnej poza kulturowej rzeczywistości, a wskazuje się raczej na wielość sposobów, werbalizowania, ujmowania i usensawniania tego co na gruncie różnych kultur uznawane jest za rzeczywistość. Zastępuje się tu badania nad referencyjnoscią (czyli odniesieniem przedmiotowym teorii) badaniami wewnątrzlingwistycznymi. Kluczowe przestają być badania nad adekwatnością tekstu antropologicznego do jakiejś rzeczywistości obiektywnej, analizuje się natomiast to jak dany tekst sytuuje się w stosunku do innych tekstów wytworzonych na gruncie danego społeczeństwa w określonych warunkach politycznych i historycznych.

Nadrzędnym problemem staje się tu ukazanie wielości światów, rzeczywistości różnych kultur i niemożliwości sprowadzenia ich do jednej nadrzędnej perspektywy. Wskazuje się tu na polifoniczny charakter badań antropologicznych. Określenie to zaczerpnięte z badań literaturoznawczych dotyczy, typu narracji w którym brak jest nadrzędnego punktu widzenia, a do czynienia mamy z licznymi przenikającymi się perspektywami, krzyżującymi się interesami i odmiennymi uczuciami. Zadaniem antropologii refleksyjnej jest demaskowanie chwytów retorycznych, sposobów budowania autorytetu i wytwarzania wrażenia nadrzędności perspektywy badacza, nad wiedzą i perspektywą postrzegania świata reprezentowaną przez badanych. Takie podejście zbliża praktykę antropologiczną do krytyki literackiej. Podstawowym materiałem badawczym przestają być obce kultury, a zaczynają go stanowić teksty tradycyjnej antropologii i sposoby reprezentowania w nich inności. Zauważa się tu, że jakakolwiek rzeczywistość istnieje na zewnątrz nas, to reprezentacja tejże istnieje zawsze w naszym umyśle, nigdy nie doświadczamy rzeczywistości bezpośrednio. Dlatego też jakikolwiek antropologiczny tekst jedynie uzurpuje sobie prawo do reprezentowania innej kultury, próbując reprezentować to czego reprezentować się nie da. Zasadniczym calem antropologii refleksyjnej przestaje być adekwatne odzwierciedlenie jakiejś innej kultury, a bada się raczej sposób bycia kultury w antropologicznym tekście. Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób... bada samą antropologię i sposoby wytwarzania przez nią wiedzy, zwracając uwagę na jej podobieństwo do literatury, która też za pomocą określonego stylu, poetyki i pewnych konwencji wytwarza wrażenie obcowania z zawartą w tekście rzeczywistością. Stąd tradycyjne badania antropologiczne jawią się tutaj nie jako odkrywanie jakiejś prawdy o innej kulturze, ale jako jej kreowanie.

Wybrana literatura przedmiotu:

Clifford Geertz, Dzieło i życie: antropolog jako autor, Warszawa 2000.
Edward Said, Orientalizm, Warszawa 1991.
James Clifford, Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Warszawa 2000.
Waldemar Kuligowski, Antropologia refleksyjnaJest to nurt antropologii współczesnej, który wyrósł na gruncie postmodernistycznej krytyki modernistycznego sposobu uprawiania nauki. Antropologia refleksyjna w istotny sposób.... O rzeczywistości tekstu, Poznań 2001.
Marcin Lubaś, Rozum i etnografia. Przyczynek do krytyki antropologii postmodernistycznej, Kraków 2003.
Adam Kuper, Kultura. Model antropologiczny, Kraków 2005.
Alan Barnard, Antropologia, Warszawa 2006.