Zygmunt Gloger

Zygmunt GlogerZygmunt Gloger (1845 – 1910) Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.... (1845 – 1910)

Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.

Życiorys
W Polskiej Encyklopedii Szlacheckiej odnajdujemy opis jego rodziny: “Gloger vel Glogier(…) RodzinaZdrowa rodzina = zdrowe dzieci Kochający rodzice pragną dla swoich dzieci dobra, czynią dla nich wszystko, aby im pomóc i... z dawna (1478) szlachecka herbu Prus III, pisząca się z Głogowy – Głogowczyk, a następnie Gloger, na skutek zniekształcenia nazwiska w 1811 r. używająca tegoż w brzmieniu Glogier. Jedna jej linia powtórnie nobilitowana w r. 1848 otrzymała herb Pracowoc”. W księgach parafii białostockiej widnieje wpis z l października 1798 r. w kaplicy św. Rocha odnotowujący akt zawarcia związku pomiędzy dwojgiem białostoczan: 36-letnim Wilhelm Wawrzyńcem Glogerem i 21-letnią Katarzyną Keller. W ciągu 10 lat urodziło się im siedmioro dzieci: Karol, Gustaw, Ludwik, bliźnięta Henryk i Henryka oraz Józef i Józefina. Około 1808r. Wilhelm jako pisarz komory głównej celnej Łęgu Nurskiego został przeniesiony do wsi Łęg. Tam 9 kwietnia 1811 r. urodził się ojciec Zygmunta Glogera – Jan Nepomucen Stanisław. Wilhelm Gloger przyjął stan ziemiański. Kupił Dobrochy w pobliżu Łomży. Ojciec Zygmunta Glogera pobierał nauki wraz z Józefem Kraszewskim w Akademii Bialskiej, w 1828 r. studiował w Warszawie. Po powstaniu listopadowym poznał 26-letnią Mariannę Michalinę Woyno z Mężenina. W 1859 r. zakupił 840-hektarowy majątek Jeżewo oraz zniósł w swej posiadłości pańszczyznę. Zapoczątkował przejście z trójpolówki na płodozmian. W został wybrany do rady powiatu w 1861 r. oraz otrzymał godność sędziego pokoju w okręgu tykocińskim.

Przy podaniu daty i miejsca urodzenia badacza pojawiają się pewne problemy. W różnych dokumentach podaje się lata 1845 lub też 1846. Najbardziej prawdopodobna jest jednak data 3 XI 1845 r. Jako miejsce jego urodzenia podaje się Kamionkę w powiecie łomżyńskim.

Zygmunt GlogerZygmunt Gloger (1845 – 1910) Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.... w wieku 12 lat przebywał w internacie Prywatnego Wyższego Naukowego Zakładu Jana Nepomucena Leszczyńskiego w Warszawie gdzie pobierał nauki. Dwa lata później zamieszkał ponownie w XVIII-wiecznym dworze w Jeżewie koło Tykocina. W 1865 r. rozpoczął studia na wydziale Prawa i Administracji Warszawskiej Szkoły Głównej. Zapoznał tam między innymi Henryka Sienkiewicza i Tymoteusza Łuniewskiewicza. W 1867 r. zaczął przeprowadzać pierwsze prace etnograficzne. “Będąc studentem Szkoły Głównej – pisał po jej ukończeniu – od żon stróżów przybyłych do Warszawy z różnych zakątków kraju, spisywałem liczne odmiany pieśni”. “Gdy pieśni wyczerpały się w jednej wiosce, poszukiwałem śpiewaczek w sąsiednich siołach. Stare wieśniaczki były najbogatszą skarbnicą”. Podczas studiów dużo szkicował: stare krzyże, drewniane domy, węgły. Już w 1867 r. były wydane nieliczne artykuły Glogera. Również tym samym roku wyruszył na pierwszą wyprawę archeologiczną. Rok później w 1868 przeprowadził się do Krakowa oraz rozpoczął studia z obszaru historii i archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Spotkania z Oskarem Kolbergiem i Wincentym Polem miały wpływ na jego dalszą pracę etnograficzną. Na Uniwersytecie przyswajał wiedzę teoretyczną, a w Jeżewie mógł ją wykorzystać w praktyce porządkując archiwa oraz badając okolicę. Przygotował do druku Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego.
W 1869 r. Zygmunt GlogerZygmunt Gloger (1845 – 1910) Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.... wysłał szkolnemu koledze ojca – Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu do oceny Obchody weselne. Mimo przychylnej recenzji książka nie miała nabywców.

Od 1872 r. znów zamieszkał w majątku rodzinnym w Jeżewie. Wraz z ojcem założył “muzeum rzeczy staropolskich”. W Toruniu zwiedzał ratusz, gdzie znalazł jedną z piwnic wypełnioną starymi, zniszczonymi przedmiotami. Zrealizował wówczas wyprawy Niemnem, Wisłą, Bugiem i Biebrzą, zakładając że ludzie przed powstaniem dróg podróżowali rzekami. Odwiedził Krasiczyn, Przemyśl, Kraków, Płock, Teczyn, Toruń, Kórnik, Krzeszowice i Poznań.

W 1875 r. odnalazł m.in. pamiętnik Sasinów Kaleczyckich z XVII wieku. We wrześniu pojechał na pierwszą wystawę rolniczą w Szawlach na Żmudzi. Przy okazji jednocześnie zbierając materiały do inwentarza Rzeczypospolitej. Jesienią tego samego roku przeprowadzał badania archeologiczne na Podlasiu i w Krakowskiem oraz na Wołyniu. W następnym roku ukazało się jego 70 publikacji w różnych czasopismach, relacje i korespondencje pod pseudonimami.

W 1882 r. został zaproszony przez Aleksandra Helskiego z Zamościa na Żmudzi aby obejrzeć jego różnorodną i przepiękną bibliotekę. Tam poznał córkę gospodarzy Aleksandrę Jelską. 22-letnia panna ukończyła wówczas pensję wizytek wileńskich w Wersalu. Rok później na wiosnę odbył się ich ślub, a w grudniu Gloger został ojcem Joanny Michaliny. W sierpniu 1884 r. po śmierci ojca Zygmunt GlogerZygmunt Gloger (1845 – 1910) Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.... przejął gospodarstwo. Dochody Jeżewa przynosił browar. Trzy lata później w styczniu urodził się mu syn Stanisław.

W 1892 r. wydzierżawił browar, a w 1893 r. Jeżewo bez dworu, ogrodu i sadu aby mógł oddać się pracy naukowej. Powstają wówczas dzieła takie jak: Dumy i pieśni, 110 śpiewów z ust ludu, Przypowiastki żartobliwe, Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim, Skarbiec strzechy naszej. Utrzymywał kontakty z Polemizuje z Prusem, Kraszewskim, Sienkiewiczem, Orzeszkową i Rodziewiczówną.

Wiosną 1899 r. zmarła jego żona – Aleksandra Glogerowa. Oddając się całkowicie pracy rok później w 1900 r. wydał: Rok polski, Geografia historyczna ziem dawnej Polski i pierwszy tom Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej oraz przeprowadził się do stolicy wraz z dziećmi. Encyklopedię Gloger zamierzał wydać jako dzieło kilkunastotomowe, lecz liczne problemy spowodowały jej wydanie tylko w czterech tomach. Powstawał w oparciu o dziś już niemal nie istniejące źródła historyczne oraz archeologiczne. Rozpoczyna się od motta: „Obce rzeczy wiedzieć dobrze jest – swoje obowiązek”. Pomimo intensywnej pracy nie odstąpił od pełnienia obowiązków społecznych oraz stanowiska radcy w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim. Żył dość skromnie a koszty wydania Encyklopedii pokrywał z własnych pieniędzy. U krytyków i czytelników zarówno polskich jak i zagranicznych wzbudziła dość duże zainteresowanie.

W 1907 r. ożenił się powtórnie z Kazimierą z Weissenbornów Wilczyńską. Była to bardzo troskliwa i opiekuńcza 50-letnia kobieta. Z dozą dużej energii zaczął tworzyć dwa nowe towarzystwa – Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Krajoznawczego, Był pierwszym prezesem Towarzystwa Krajoznawczego. Towarzystwo drukowało „Rocznik”, a od 1910 – wydawało czasopismo „Ziemia”. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany”. Można było w nim znaleźć artykuły Zygmunta Glogera.
Zmarł w sierpniu 1910 r. Przyczyną było nieduże skaleczenie lewej ręki w które wdała się infekcja. Cukrzyca obniżyła poziom odporności organizmu na infekcję. Zygmunt GlogerZygmunt Gloger (1845 – 1910) Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.... 13 sierpnia zapisał w testamencie wszystkie swoje zbiory gromadzone w ciągu 40 lat narodowi, Towarzystwu Etnograficznemu, Towarzystwu Krajoznawczemu i Towarzystwu Bibliotek Publicznych w Warszawie oraz Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, a najbardziej cenne Muzeum Narodowemu w Krakowie. Zmarł dwa dni później – 15 sierpnia rano. Ostatnie jego zdaniem były słowa: “Całe życie moje starałem się być dobrym Polakiem, całe moje bycie było ciężką pracą. Odchodzę spokojnie”.

Konkurs im. Zygmunta Glogera
Od 1983 roku łomżyńskie Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze „Stopka” organizuje Konkurs im. Zygmunta Glogera. W konkursie przyznawane są nagroda i medal Zygmunta Glogera za szczególne osiągnięcia w badaniu, ochronie i rozwoju kultury. Wśród nagrodzonych osobistości polskiej myśli humanistycznej są między innymi : prof. Julian Krzyżanowski, Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Czesław Hernas, Jadwiga Klimaszewska, Roman Reinfuss, Jacek Kolbuszewski, Dorota Simonides, Roch Sulima, Andrzej Strumiłło. Konkurs glogerowski w ostatnich latach znalazł mocnego sojusznika w Ministerstwie Kultury oraz samorządzie. Kapitule konkursu przewodniczy obecnie prof. Janusz Tazbir.

Ważniejsze prace Zygmunta Glogera
• Obchody weselne (1869), wydane pod nazwiskiem Pruskiego,
• Skarbczyk. Zabaw, gry, zagadki, żart i przypowieści z ust ludu i ze starych książek (1885),
• Pieśni ludu (1892),
• Księga rzeczy polskich (1896),
• Rok polski w życiu, tradycji i pieśni (1900),
• Encyklopedia staropolska ilustrowana (1900-1903),
• Geografia historyczna ziem dawnej Polski (1903),
• Śmierć autora przerwała w połowie drugiego tomu encyklopedyczne wydawnictwo Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce (1907-1909, litery A-L),
• Krakowiaki zawierające 657 śpiewek (1914 r.), zbiór poezji wydanych po śmierci badacza,
• Napisał około 800 prac i artykułów.

Wybrana literatura przedmiotu:

Słownik folkloru polskiego pod red. J. Krzyżanowskiego, Wiedza Powszechna 1965, s. 122-123.
S. Demby, Bibliografia pism Zygmunta Glogera [w:] „Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego”, Warszawa 1910.
A. Fischer, Zygmunt GlogerZygmunt Gloger (1845 – 1910) Polski etnograf, folklorysta, krajoznawca, historyk oraz archeolog, wydawca pieśni i materiałów z kręgu literatury ludowej.... [w:] „Lud” t.16, 1910, s. 241-466.