Arthur Schopenhauer
(1788-1860) filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu

Schopenhauer ArthurArthur Schopenhauer (1788-1860) filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu BIOGRAFIA Arthur Schopenhauer urodzony 22 lutego 1788 w Gdańsku w Kamienicy Pod Żółwiem...

BIOGRAFIA

Arthur Schopenhauer urodzony 22 lutego 1788 w Gdańsku w Kamienicy Pod Żółwiem przy Heiligengeistgasse (ul. Św. Ducha) w bogatej rodzinie kupieckiej. Ojciec Heinrich Floris Schopenhauer – kupiec, matka Johanna Henriette Trosiener – pisarka. W 1793 rodzinaZdrowa rodzina = zdrowe dzieci Kochający rodzice pragną dla swoich dzieci dobra, czynią dla nich wszystko, aby im pomóc i... przeniosła się do Hamburga. Ojciec Schopenhauera chciał, aby syn został kupcem, więc w 1797 wysłał go do Hawru, gdzie miał dwa lata spędził w rodzinie kupca Gregoire’a de Blesimaire. Po powrocie do Hamburga rozpoczął naukę w prywatnej szkole Rungego, która kształciła kupców.

Lata 1803-1804 spędził na podróżach po Anglii, Francji, Holandii Austrii i innych krajach europejskich, obiecując ojcu, że po powrocie podejmie pracę w rodzinnej firmie. W 1805 rozpoczął praktykę kupiecką w firmie senatora Jenischa. 20 kwietnia 1805 zmarł ojciec Schopenhauera. Prawdopodobnie była to śmierć samobójcza. W tym samym roku Johanna Schopenhauer przeniosła się z córką Adelą do Weimaru. Po śmierci ojca Schopenhauer przez krótki czas kontynuował pracę w zawodzie kupca.

W 1807 wyjechał do Gothy aby w tamtejszym gimnazjum nadrobić braki w nauce. Po sześciu miesiącach zmuszony był opuścić szkołę, po napisaniu satyrycznego epigramatu. Wyjechał do Weimaru, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum. Mniej więcej w tym czasie zakochał się bez wzajemności w zamężnej aktorce Karolinie Jagemann. Po osiągnięciu pełnoletniości otrzymał od matki swoją część spadku po ojcu. W 1809 roku rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie Georgii Augusty w Getyndze, jednak po dwóch latach przeniósł się na filozofię. Podczas studiów, za radą filozofa Gottloba Ernsta Schulze, zgłębiał filozofie Platona i Kanta. Wyjechał do Berlina, by słuchać wykładów Fichtego i Schleiermachera oraz w celu uzyskania doktoratu, lecz z powodu wybuchu wojny opuścił stolicę i przeniósł się do Weimaru.

Wkrótce potem wyjechał do Jeny, gdzie 8 października 1813 otrzymał tytuł doktora wydziału filozofii Turyngskiego Uniwersytetu Krajowego, na podstawie dysertacji Ueber die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde (Czworakie korzenie reguły podstawy dostatecznej). Jego pracę przeczytał Goethe, który w pewien sposób zaprzyjaźnił się z Schopenhauerem, gdy ten wrócił do Weimaru. Schopenhauer napisał rozprawę Ueber das Sehen und die Farben (O widzeniu i barwach), w którym poparł stanowisko Goethego w opozycji do teorii barw Newtona. W tym samym czasie, za sprawą Friedricha Majera zainteresował się filozofią indyjską, co ugruntowało w nim pesymistyczny pogląd na ludzkie życie. Stosunki Schopenhauera z matką były nienajlepsze, więc wkrótce, w maju 1814, ponownie wyjechał z Weimaru i wyruszył do Drezna. Nigdy już nie zobaczył się z matką. W Dreźnie spędził cztery lata. W tym czasie powstało jego wielkie dzieło Die Welt als Wille und Vorstellung (Świat jako wola i przedstawienie). Po ukończeniu rękopisu wysłał go do wydawnictwa Friedricha Arnolda Brockhausa. Pod koniec 1818 dzieło zostało wydrukowane, lecz nie cieszyło się popularnością, podobnie jak poprzednie pisma filozofa.

W połowie 1818 wyjechał do Włoch, na odpoczynek. W tym samym roku, dom handlowy, w którym Schopenhauer umieścił część swojego majątku, zbankrutował i filozof bojąc się problemów finansowych, zaczął ubiegać się o posadę docenta na uniwersytecie. Zdecydował się na Berlin. W styczniu 1820 uzyskał prawo do prowadzenia zajęć. W marcu tego roku wygłosił wykład habilitacyjny. Zajęcia Schopenhauera nie cieszyły się popularnością, gdyż prowadził je w tym samym czasie, w którym Hegel, który był niezwykle popularny wśród młodzieży, miał swój główny wykład. Z powodu niskiej frekwencji kazano Schopenhauerowi odwołać swoje zajęcia. Podczas pobytu w Berlinie związał się z chórzystką Caroline Medon jednak związek rozpadł się po kilku latach.

W 1822 wyjechał z Berlina i podróżował. W 1825 wrócił do stolicy Prus. W 1826 został skazany za pobicie pewnej szwaczki (1821), z którą dzielił mieszkanie przy Niederlagstrasse w Berlinie. Sąd kazał mu pokryć koszty leczenia oraz wypłacać kobiecie dożywotnią rentę i alimenty. W 1833 Schopenhauer wyjechał do Frankfurtu nad Menem. Trzy lata później opublikował Ueber den Willen in der Natur (O woli w przyrodzie). To dzieło miało być dowodem na to, że jego metafizyka nie wyklucza się z naukami przyrodniczymi. Ta książka także nie cieszyła się zainteresowaniem opinii publicznej. Jednak w 1839 dostał nagrodę Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Drontheim za rozprawę konkursową, którą później zatytułował I. Rozprawa konkursowa o wolności ludzkiej woli, nagrodzona przez Królewskie Norweskie Towarzystwo Naukowe w Drontheim, dnia 26 stycznia 1839r. Rozprawa ta znalazła się w książce pod tytułem Dwa podstawowe problemy etyki razem z drugą rozprawą konkursową zatytułowaną II. Rozprawa konkursowa o podstawie moralności, nie nagrodzona przez Królewskie Duńskie Towarzystwo Naukowe w Kopenhadze, dnia 30 stycznia 1840 r. W 1843 Schopenhauer napisał list do wydawcy Brockhausa z prośbą o dodanie nowych pięćdziesięciu rozdziałów, czyli drugiego tomu, do pisma Świat jako wola i przedstawienie. Dopiero kiedy zaproponował rezygnację z honorarium, wydawca zgodził się na ponowne wydanie książki, co miało miejsce w 1844. Pomimo obniżonej ceny, książka nie sprzedawała się dobrze. Pierwszym wydawniczym sukcesem Schopenhauera był zbiór rozpraw Parerga i paralipomena (w roku 1851).

Powoli wokół filozofa zbierał się krąg osób zainteresowanych jego myślą, byli to głównie artyści lub myśliciele niezwiązani ze środowiskiem akademickim. W 1859 ukazało się trzecie wydanie wielkiego dzieła Schopenhauera czyli Świata jako woli i przedstawienia. Ponownie ukazały się także Wola w przyrodzie (1854), O widzeniu i kolorach (1854), Dwa podstawowe problemy etyki (1860). Pod koniec swojego życia Schopenhauer zaczął cieszyć się dużą popularnością. Na skutek upadku rewolucji w 1848 ludzie skierowali się w stronę filozofii pesymizmu. Na niektórych uniwersytetach wprowadzono nawet wykłady na temat jego myśli, pomimo tego, że tak chętnie manifestował niechęć do współczesnych mu filozofów. Do Frankfurtu przyjeżdżali ludzie z całej Europy, aby spotkać się z Schopenhauerem. Zmarł 22 września 1860 na zapalenie płuc, w swoim domu we Frankfurcie nad Menem przy ulicy Schone Aussicht 16. Pogrzeb odbył się 26 września. Na grobie Schopenhauera umieszczona jest płyta z jego imieniem i nazwiskiem i niczym więcej. Swój testament zatytułował Date obolum Belisario! czyli „Dajcie obola Belizariuszowi”, a cały swój majątek oddał „utworzonemu w Berlinie funduszowi zapomogowemu dla żołnierzy pruskich poszkodowanych w walkach o utrzymanie i przywrócenie porządku prawnego w Niemczech podczas rewolty i powstania w latach 1848-49 oraz dla pozostałych przy życiu krewnych tych, którzy w owych walkach polegli”.

Schopenhauer nie miał swoich kontynuatorów. Jedynym uczniem, który osiągnął sukces był Friedrich Nietzsche, jednak nie kontynuował on myśli swojego mistrza.

FILOZOFIA

Metafizykę Schopenhauera nazywa się transcendentalnym idealizmem woluntarystycznym lub pesymizmem i irracjonalizmem metafizycznym. Schopenhauer nie lubił gdy jego filozofię określano mianem systemu, gdyż zakładało to wynikanie wszystkich twierdzeń z jednego lub kilku założeń, a on twierdził, że jego filozofia zawiera tylko jedną myśl, lecz wyrażoną na tysiące sposobów, tak jak wszystko, co istnieje, jest tylko zewnętrznym przejawem jednego pierwiastka świata.

Schopenhauer przejął od Kanta podział na „rzeczy same w sobie” i na „zjawiska”. „Rzeczą samą w sobie” czyli realną ale niepoznawalną rzeczywistością, która jest zasadą wszystkiego, była dla Schopenhauera Wola. „Złudzeniem” cała rzeczywistość empiryczna, która jest tylko przedstawieniem Woli. Umysł poznający jest punktem styku obu tych rzeczywistości. Zgadzał się także z Kantem, że sfera moralności nie podlega prawom ze sfery zjawisk zmysłowych (stąd wysnuł wniosek, że aby istnieć mogła etyka, musi istniej metafizyka) oraz, że nie można wykazać możliwości racjonalnej teologii. Zgadzał się także w tym, że zadaniem metafizyki jest dostarczanie informacji o przeobrażeniu noumenu w fenomen, czyli rzeczy samej w sobie w zjawisko, a nie dostarczenie wiedzy o noumenie, gdyż ta jest niemożliwa.

Schopenhauer chciał stworzyć metafizykę uzasadnioną empirycznie, która będzie wiedzą a posteriori a nie a priori. Jest to możliwe dzięki temu, że „doświadczenie” jest przez niego pojmowane dwuznacznie, jako doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne. Doświadczenie zewnętrzne, to takie, którego przedmiot istnieje poza podmiotem poznającym. Doświadczenie wewnętrzne to samowiedza, przedmiotem poznania jest własna indywidualność podmiotu. Schopenhauer wyróżnił cztery klasy przedmiotów, czyli: przedmioty oglądu zmysłowego, pojęcia, czyste formy zmysłowości i podmiot woli, który to ma możliwość osiągnięcia samowiedzy. Wola u Schopenhauera jest odwieczną ąwiata, która z czasem przybiera coraz nową postać. Wola jest ślepą, irracjonalną siłą, która stale dąży do uzewnętrznienia, uprzedmiotowienia, jednak nigdy nie jest „zadowolona” ze swoich uprzedmiotowień i to „niezadowolenie” jest przyczyną cierpień całego świata. Wola jest antytezą rozumności.

Świat Schopenhauera to świat zależnych od siebie bytów, dlatego filozof wyróżnił cztery typy zależności, którym odpowiadają cztery klasy przedmiotów. Są to związki przyczynowe, które cechują przedmioty empiryczne, związki logiczne odnoszące się do pojęć, relacje czasowe i przestrzenne odnoszące się do stosunków liczbowych, figur i brył oraz stosunki emocjonalne, których przedmiotem są motywy i działania. Świat zmysłowy cechuje wielość, zmienność i ruchliwość. Świat jest wyobrażeniem, gdyż jest jednością podmiotu poznającego i przedmiotu poznania. Jednak podmiot poznający jest tez podmiotem woli, więc świat oprócz tego, że jest wyobrażeniem, jest też wolą, gdyż jest jednością podmiotu poznającego i podmiotu woli. Podmiot woli poznaje także poprzez kategorie woli, czyli oprócz wcześniejszych relacji przedmiotowych, odczuwa także celowość zjawisk.

Aby odpowiedzieć na pytanie, jak świat może istnieć na dwa sposoby, Schopenhauer wprowadza pojęcie woli uprzedmiotowionej. Wola jako rzecz sama w sobie nie posiada przedmiotu ani żadnych określeń, jest ona czynnością, dążnością. W chwili uprzedmiotowienia wola staje się określona, a właściwie samookreślona i zaczyna podlegać prawom rządzącym przedmiotem, w który się wcieliła. Takim uprzedmiotowieniem woli jest świat.

Wola w swych wyborach jest absolutnie wolna, jednak podlega pewnej konieczności- konieczności wybierania. Wola dążąc do uprzedmiotowienia musi dokonać wyboru. Wybory te nie są poprzedzone refleksją, namysłem, są całkowicie spontaniczne, gdyż Wola jest ślepa i nie działa rozmyślnie. Wybory Woli nie są realizacją jakiegoś jej planu, są raczej kaprysem. Wola dokonuje wyborów poza czasem. Jest to ważne, gdyż wyklucza to podobieństwo do teorii Darwina. Wola wyzbywa się swej wolności z chwilą uprzedmiotowienia się.

W świecie przedmiotowym nie ma wolności. Cały świat podlega przymusowi Woli. Świat jest przyczynowo-skutkowy, Wola przejawia się w każdym przedmiocie poprzez jego „chcenie”, np. chcenie zwierzęcia do kierowania się instynktem. Owo „chcenie” sprawia, że przedmiot jest tym czym jest, więc Wola jest swego rodzaju „siłą natury”. „Chcenie” nie odnosi się jedynie do przedmiotów wegetatywnych ale także do martwych, jak np. kamień. „Chcenie” przedmiotów martwych jest całkowicie bierne i polega na „chceniu uniknięcia wszelkiej zmiany”. Świat zwierzęcy łączy się z większą możliwością wyboru, jednak wybory te nie są dobrowolne, a sterowane przez Wolę. Wola dokonuje wyboru poprzez władzę poznawczą czyli umysł. Więc świat przedmiotowy to świat egoistycznych jednostek, z których każda chce realizować tylko własne cele.

Ten egoizm w świecie jest źródłem cierpień wszystkich stworzeń. Świat jest zły ze swej istoty, bo jego istotą jest właśnie kapryśna Wola. Według Schopenhauera istnienie jest równe cierpieniu, przedmioty wiecznie „chcą”, bo wiecznie im czegoś brakuje. W tym pesymizmie jest jedna pociecha – świat jest tak zły, że gorszym już być nie może. Zła nie można wyeliminować ze świata. Taka koncepcja mogłaby czynić człowieka nieodpowiedzialnym za swoje postępowanie, a jednak Schopenhauer zaznacza, że tylko w woli obdarzonej poznaniem leży wina. Według niego więc pojęcie winy odnosi się wyłącznie do człowieka. Polega ono na świadomości winy, którą człowiek próbuje przesłonić przez racjonalizację świata, lecz nigdy w pełni mu się to nie udaje. Każde stworzenie na świecie cierpi, lecz tylko człowiek odczuwa cierpienie moralne i tylko on jest świadom swego cierpienia, dlatego człowiek to najnieszczęśliwsze stworzenie pod słońcem.

Przyjemność i przykrość to jedyne motywy działań ludzkich. Dlatego czynem etycznym, według Schopenhauera, jest jedynie taki czyn, którego motywem jest cudza przyjemność, cudze dobro. Podobnie jak u Kanta, liczy się już sama intencja czynu, a nie tylko skutek. Jednym ze sposobów złagodzenia cierpienia na świecie jest altruizm, który rodzi się gdy patrząc na cudze cierpienie odczuwamy litość. Identyfikujemy się z osobą cierpiąca jako uprzedmiotowieniem tej samej Woli, która jest przyczyna także naszego cierpienia. Litość odczuwamy więc poprzez przypominanie sobie własnych cierpień. Akt litości jest aktem spontanicznym. Litość jest podstawą moralności, podstawą dobrego działania.Istotą postępowania etycznego jest zaprzeczenie woli życia, czyli przezwyciężenie własnych instynktów, zaprzestanie traktowania swoich potrzeb jako najwyższych.

Człowiek może poznać prawdę o tym, że Wola jest zasadą świata dzięki połączeniu doświadczenia zewnętrznego i wewnętrznego czyli refleksji, co odbywa się za pomocą odpowiedniego narzędzia czyli intelektu. Wiedza płynąca z rozumu, umysłu jest wiedzą niższego gatunku, gdyż jest wiedzą o świecie zmysłowym.

Schopenhauer stworzył dwa wzorce osobowe, czyli świętego i geniusza. Są to ludzie, którzy wybili się ponad przeciętność, uświadomili sobie, że Wola jest przyczyną cierpień. Święty to człowiek obdarzony wyjątkową wrażliwością na cierpienia innych, gotów jest zrezygnować z zaspokajania własnych potrzeb, a nawet jest w stanie ponieść cierpienie fizyczne, aby tylko ulżyć innym. Geniusz to człowiek obdarzony wiedzą, powołany do najwyższych celów, ma być przewodnikiem ludzkości. Geniusz wychodzi poza przyziemność, doczesność. Posiada przewodnictwo duchowe, dlatego geniuszami są twórcy. Geniusz posuwa wiedzę naprzód i przekazuje ją innym. Geniuszem i świętym trzeba się urodzić. Ich działalność jest całkowicie bezinteresowna. Pojawienie się na świecie geniuszy i świętych, to jedyna rzecz, która według Schopenhauera usprawiedliwia istnienie tego świata.

Celem państwa jest ograniczenie cierpienia poprzez tworzenie instytucji, dzięki, którym człowiek zmniejsza swoją indywidualność, która jest źródłem jego samotności i nieszczęść. Państwo musi tez zadbać o odpowiednie warunki dla geniuszy, aby mogli się swobodnie rozwijać.

Cały schopenhauerowski świat jest przesiąknięty pesymizmem. Istotą i sensem ludzkiego życia jest ból i cierpienie. Jednak Schopenhauer nie pochwala samobójstwa czy bezczynności, pomimo tego, że wszelka działalność człowieka zmierzająca do przezwyciężenia Woli, jest z góry skazana na niepowodzenie.
Schopenhauer sam był ucieleśnieniem swojej filozofii – samotnik skłócony ze światem i niezrozumiany w czasach, w których żył.

Wybrana literatura przedmiotu:

Abendroth Walter, Arthur Schopenhauer, przeł. R. Różanowski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1998.
Copleston Frederick, Historia Filozofii. Tom 7 – Od Fichtego do Nietzschego, przeł. J. Łoziński, PAX, Warszawa 2006, s. 228-254.
Garewicz Jan, Rozdroża pesymizmu. Jednostka i społeczeństwo w koncepcji A. Schopenhauera, PAN, Wrocław 1965.
Garewicz Jan, Schopenhauer, Wiedza Powszechna, Warszawa 1988.
Schopenhauer ArthurArthur Schopenhauer (1788-1860) filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu BIOGRAFIA Arthur Schopenhauer urodzony 22 lutego 1788 w Gdańsku w Kamienicy Pod Żółwiem..., Aforyzmy o mądrości życia, przeł. J. Garewicz, Czytelnik, Warszawa 1970.
Schopenhauer ArthurArthur Schopenhauer (1788-1860) filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu BIOGRAFIA Arthur Schopenhauer urodzony 22 lutego 1788 w Gdańsku w Kamienicy Pod Żółwiem..., Świat jako wola i przedstawienie, fragmenty, [w:] Schopenhauer. Pisma wybrane, (red.) Garewicz Jan, Wiedza Powszechna, Warszawa 1998.