Salvador Dalí

Salvador Dalí(1904 – 1989)

Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí Domenach znany lepiej jako Salvador DalíSalvador Dalí(1904 – 1989) Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí Domenach znany lepiej jako Salvador Dalí, urodził się 11 maja 1904..., urodził się 11 maja 1904 roku w małym mieście Figueres w Katalinii (północna Hiszpania). Region ten stał się miejscem uprzywilejowanym w jego życiu i sercu. Katalonię a szczególnie dworzec w Perpignan uważał za centrum świata. Katalońskie pochodzenie stanowi klucz do zrozumienia jednego z aspektów jego twórczości.

Życie i twórczość Salvadora Dali są ze sobą nierozłącznie powiązane. Trudno jest zrozumieć jego dzieła bez znajomości jego biografii. Ojciec, Salvador Dali y Cusi, był miejscowym notariuszem, a matka, Felipa Domenach Dali, pochodziła z szanowanej barcelońskiej rodziny. Rodzice dali mu na imię Salvador „bo jego przeznaczeniem było uratowanie malarstwa przed śmiertelnym zagrożeniem, jakie stanowiła sztuka abstrakcyjna, akademicki surrealizm, dadaizm i wszystkie anarchistyczne „izmy” razem wzięte”. Takie samo imię nosił jego brat, który urodził się 11 maja 1901 roku i zmarł dwa lata później na zapalenie opon mózgowych. Wczesna śmierć pierwszego dziecka spowodowała, że rodzice rozpieszczali drugiego syna.

Jego talent artystyczny był widoczny już w dzieciństwie, mając 6 lat namalował swój pierwszy obraz. W tym czasie „chciał zostać kucharką – upierał się przy rodzaju żeńskim, kiedy miał siedem lat, zapragną zostać Napoleonem.” Lekcje rysunku zaczął pobierać w wieku dziesięciu lat, a mając lat czternaście zaczął z sukcesem wystawiać swoje obrazy. Jego pierwsze zauroczenie sztuką wiązało się z impresjonizmem, który poznawał dzięki znajomemu ojca i przyjacielowi Picassa, katalońskiemu artyście malującemu w stylu impresjonistycznym, Ramonowi Pichot.

Przebieg szkolnej nauki Salvadora nie był chwalebny. Po zakończeniu podstawowej edukacji w szkole katolickiej, chodził do gimnazjum księży Marianów, jedynej szkoły w Figueres, w której można było zdawać maturę. Mimo iż w czasach szkolnych mógł poszczycić się co najwyżej przeciętnymi wynikami, z egzaminów maturalnych otrzymał zadziwiająco dobre oceny. W 1922 po maturze, przez długi czas usiłował nakłonić ojca na zgodę do studiowania w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Madrycie. Upór i poparcie profesora Nuneza przełamały wreszcie opory ojca, który zezwolił na studia. Podczas pobytu w stolicy Dali mieszkał w Residencia de Estudiantes, akademiku dla studentów z wyższych sfer, powszechnie uważanym za nowoczesny i otwarty na europejską awangardę. Tu zaprzyjaźnił się z madryckim środowiskiem awangardowym i poznał takich artystów jak: Federico García Lorca i Luis Buñuel. Studia a zwłaszcza profesorowie rozczarowali jednak młodego Salvadora. Byli oni jeszcze na etapie, który on pozostawił już za sobą. Po dwóch latach został usunięty z uczelni na dwanaście miesięcy za nakłanianie studentów do protestu przeciwko mianowaniu profesorem malarza średniej klasy i podważanie kompetencji swoich profesorów. Jesienią 1925 roku Dali wrócił do Akademii, jednak 20 października następnego roku został ostatecznie relegowany ze szkoły za incydent w czasie egzaminów końcowych na którym to stwierdził przed komisją, że nie jest dostatecznie wykwalifikowana, by móc go ocenić. Akademia nie miała mu nic do zaoferowania, było za późno, Salvador stał się już Dalim.

Na początku 1927 roku odbył pierwszą podróż do Paryża, w towarzystwie ciotki i siostry. Spotkał się tam z Pablo PicassoPablo Picasso urodził się w Maladze dnia 25 października 1881 roku o godzinie 23:15. Naprawdę nazywał się Pablo Diego José.... Trzy lata później wrócił do francuskiej stolicy by wraz z Luis Buñuel nakręcić film „Pies Andaluzyjski”. Tam zetkną się z grupa surrealistów : Tristan Tzara, Louis Aragon, André Breton, Paul Éluard i ze swoją przyszłą żoną, Galą.

Najwybitniejszym wkładem Dalego w surrealizm było wypracowanie metody paranoiczno – krytycznej, polegającej systematycznej, fałszywej interpretacji rzeczywistości. Za Zygmuntem Freudem podkreśla znaczenie snów i swobodnych skojarzeń dla wydobywania z podświadomości na światło dzienne wspomnień i przeżyć. Krytyczna paranoja polegała głównie na tym, aby za pomocą halucynacji umysłowości pokazać nowe motywy w już istniejących obrazach i obiektach. Paranoiczno – krytyczna twórczość Dalego nie oferuje wyważonego opisu rzeczywistości, lecz za pośrednictwem urojeń pragnie wzbogacać to, co przedstawione, o dowolne skojarzenia.

Rok 1934 był wyjątkowo aktywny i bogaty w działania. 5 lutego Dali został wykluczony z grupy surrealistów za umieszczenie na swych obrazach swastyki oraz wizerunku Hitlera. Po tym wydarzeniu wraz z Galą po raz pierwszy wyjeżdżają do Stanów Zjednoczonych. Artysta miał w tym czasie sześć wystaw indywidualnych: dwie w Nowym Jorku, dwie w Paryżu, jedną w Barcelonie oraz pierwszą wystawę w Londynie.

W 1936 roku w Hiszpanii szalała wojna domowa, Dali i Gala musieli zrezygnować z przyjazdów do Port Lligart. Podróżowali więc po Włoszech. Malarz w tym czasie twierdzi stanowczo, że nie uważa się za osobę uwikłaną w historie. Wojna nie zmienia jego punktu widzenia, nie interesuje go polityczna sytuacja w ojczyźnie. Żeby zapomnieć o wojnie w Hiszpanii Dali wyrusza w podroż. W 1938 roku realizuje swoje marzenie o spotkaniu z Zygmuntem Freudem.

Między 1939 a 1948 Dali przebywa w Nowym Jorku. Zaraz po przyjeździe skorzystał z zaproszenia przyjaciółki, Caresse Crossy. W listopadzie 1941 roku Museum of Modern Art w Nowym Jorku przygotowało retrospektywę prac Dalego. Wystawa wędrowała po Stanach, pokazana została w ośmiu dużych miastach: los Angeles, Chicago, Cleveland, Palm Beach, San Francisco, Cincinatti, Pittsburgh, Santa Barbara i rozsławiła nazwisko Dalego w całej Ameryce. Malarz zaczął zarabiać masę pieniędzy. W tym samym czasie Breton stworzył słynny anagram „Avida Dollars” (Chciwy Dolar), który dali uznał za dobrą wróżbę.

W lipcu 1948 roku wraz z Galą, Dali wraca do Europy. W listopadzie 1949 roku spotkał się na prywatnej audiencji z papieżem Piusem VII aby zaprezentować mu pierwszą wersję swojej Madonny z Port Lligat. Po tym wydarzeniu Dali oficjalnie przeszedł na katolicyzm.

W 1956 roku Dali i Gala biorą ślub. W rzeczywistości nazywała się ona Jelena Deluvina Diakonow, była Rosjanką i wdową po francuskim poecie P. Eluardzie. Pozostała ona u boku malarza aż do śmierci. Była jego muzą, modelką i zajmowała się interesami. W tym że roku Salvador Dali został zaproszony przez Generała Franco od którego osiem lat wcześniej przyjął najwyższe hiszpańskie odznaczenie – Wielki Krzyż Izabelli Katolickiej.

Ostatnie dwadzieścia lat życia Dalego stało pod znakiem sławy i bogactwa. Od 1970 roku jego średni dochód roczny był szacowany na milion dolarów. 26 maja 1978 roku został zagranicznym członkiem nadzwyczajnym Akademie des Beaux Artes de France. We Francji w 1979 roku zorganizowano w Centre Georges Pompidou w Paryżu jedną z najważniejszych retrospektywę Dalego.

10 czerwca 1982 roku umiera Gala, zostawiając go na pastwę samotności. Zgodnie z jej wolą pochowano ją w Chateau Pubo. Po pogrzebie Dali pozostał tam i zaczął wieść samotne życie, pracując nadal pomimo nasilającej się choroby Parkinsona. Tam też namalował w 1983 roku swój ostatni obraz: Ogon jaskółki – wygięte do góry końce ogona są odzwierciedleniem wąsów Dalego.

26 lipca 1982 roku król Hiszpanii Juan Carlom nadaje mu tytuł markiza Pueblo.

Tuż przed śmiercią Dali ustala szczegóły swojego pogrzebu. W testamencie cały swój majątek zapisuje Królestwu Hiszpanii. Na pogrzebie kazał grać sobie Les milions d’Arlequin i serenadę Enrico Tomnieniego. Zastanawiał się nad tym czy starczy mu jeszcze czasu na napisanie tragedii. Żeby śmierć nie zaskoczyła go w trakcie pisania pracy, zaczął od razu od słowa „kurtyna”.

Zmarł 23 stycznia 1989 r. na zawał serca. Z wąsami, nawoskowanymi przez majordomusa, z zabalsamowanym ciałem, żeby przetrwało co najmniej przez trzysta lat, otulony tuniką, ozdobioną koroną markiza i haftem, przedstawiającym podwójny kod DNA, marques de Dali de Pueblo spoczął w krypcie przygotowanej pod szklaną kopułą w jego muzeum w Figueras, pośród swoich obrazów i przedmiotów rytualnych, do których należy także cadillac.

Obraz „Uporczywość pamięci”, wyjątkowe dzieło, znany także jako „Miękkie zegary”, stał się symbolem surrealizmu. Obraz ten „to nic innego, jak delikatny, ekstrawagancki i samotny, paranoiczno – krytyczny camembert czasu i przestrzeni” – mówił Dali. Natchnienie do namalowania tego płótna przyszło w czasie kolacji, gdy Dali obserwował resztki rozpływającego się sera. Umieścił te miękkie formy w odludnym krajobrazie obrazu nad, którym w tym czasie pracował. Każdy z zegarów umieszczonych na obrazie wskazuje inną godzinę, linearny czas biegnący nieustannie do przodu nie ma w świecie wizji Dalego żadnego znaczenia.
Na początku roku 1932 dzieło wystawiono w galerii Juliena Levy’ego w Nowym Jorku, od tego momentu Miękkie zegary stały się znakiem artysty i całej jego twórczości.

Dali i świat reklamy

Dali nie wahał się, zanurzyć się w świat kultury popularnej i wystąpić w reklamie. Pojawił się na okładkach amerykańskich magazynów takich jak: The American Weekly, Vogue, Town & Country reklamując: kostium do pracy Bryans Hosiery, butelke Perrier dla Alka Seltzer i Datsun i przede wszystkim zagrał w niezapomnianym humorystycznym spocie reklamującym czekoladę, mówiąc : „Jestem opętany! Czekoladą Lanvin”

Dali reklamujący czekoladę

Dali i świat kina

• 1929 r. – wraz z Luisem Bunuelem kręci film Pies Andaluzyjski, który zapewnia im przyjęcie do grupy paryskich surrealistów. Film po raz pierwszy pokazano na prywatnej projekcji w Studio des Ursulines. Dziełem miała rządzić prosta reguła: żadnej logiki wątków i sekwencji obrazów, dozwolone tylko to co irracjonalne i zaskakujące.

• 1930 r. – ponownie wraz z Luisem Bunuelem kręci film „Złoty wiek”. Pierwsza projekcja filmu odbyła się 22 października 1930 roku zaproszeni zostali na nią, m.in.: G. Stein, P. Picasso, M. Duchami, A. Malraux.

• 1937 r. – pisze scenariusz do filmu „Surrealistyczna kobieta” dla braci Marx (film nie został nigdy zrealizowany).

• 1946 r. – wspólnie z Waltem Disneyem pracował w Hollywood nad filmem „Destino”, w którym aktorzy i przedmioty rzeczywiste miały być połączone z animowanymi postaciami, przedmiotami i tłem. Film nigdy nie został dokończony.

• zaprojektował kilka sennych scen do filmu Alfreda Hitchcocka „Urzeczona”.

• 1954 r. – razem z R. Descharnes nakręcił film „Niezwykła historia Koronczarki i Nosorożca”

• 2004 r. – powstał film o tytule „Kino Dalego”.

Dali i świat teatru

• 1927 r. – wraz z Federico García Lorca współpracował przy sztuce „Marina Pineda”

• 1939 r. – był autorem libretta „Bachanalia”, inspirowanego muzyką Richarda Wagnera

• X 1941 r. w Nowym Jorku pracował nad baletem „Labirynt”; libretto napisał inspirowany mitem o Tezeuszu i Ariadnie. Sam stworzył scenografie i kostiumy. Premiera odbyła się w Metropolitan Opera

• X 1944 r. Dali zaprojektował scenografię do baletu „Kolokwium uczuć”

• 1948r – projektuje scenografie i kostiumy do dwóch spektakli teatralnych – Salome R. Straussa dla Petera Brooka i „Jak wam się podoba” Szekspira dla L. Viscontiego

Dali i świat mody

• 1930 r. do scen sztuki „Bacchanale”, współpracował wraz z Coco Chanelce nad kostiumami i scenografią

• zajmował się projektowaniem biżuterii oraz odzieży dla Coco Chanel

• 1936 roku zaprojektował „Marynarkę afrodyzjakalną” – kieliszki przyczepione do marynarki zdaniem autora powinny być wypełnione likierem miętowym. Nadawała się ona do mało forsownych wycieczek podczas spokojnych wieczorów

• stworzył własne perfumy o nazwie „Dali” . Sprzedawane w surrealistycznych flakonach w kształcie nosa i ust

Dali i literatura

• 1927 r. – publikuje esej „Święty Sebastian”

• „Ukryte twarze” pierwsza powieść

• 1942 r. – „Sekretne życie” – Dali opisuje w tej książce pierwsze kroki dziecka a potem młodzieńca w poszukiwaniu swojej tożsamości. Pisze o czasach do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych w 1940 roku.

• 1964 r. – „Dziennik geniusza” – ciąg dalszy jego biografii – opowiada o ukształtowanej osobowości Dalego. Jesteśmy świadkiem jego zmagań ze sztuką i z własnym geniuszem.

Magdalena Szejgiec
studentka II roku Kulturoznawstwo UMCS i
IV roku Międzywydziałowych Studiów Filozoficzno-Historycznych UMCS

Wybrana literatura przedmiotu:

Dali S., Dziennik geniusza,tłum. J. Kortas, wyd. L&L, Gdańsk 2000.

Dali S., Moje sekretne życie, tłum. K. Jarosz, wyd. Książnica, Katowice 2001.

Descharnes R. i Neret G., Salvador Dali 1904 – 1989, tłum. J. Szymańska – Komaniecka, wyd. Muza S. A., Warszawa 1999.

Gemzer H., Gala i Salvador Dali, tłum. B. Andruk, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.

Naret G., Salvador Dali 1904 – 1989, tłum. E. Tomczyk, wyd. Edipresse, Warszawa 2005.

Hariss N., Dali. Życie i twórczość, tłum. M. Zborowska, wyd. Muza S. A, Warszawa 1996.

Janicka K., Surrealizm, wyd. Artystyczne i filmowe, Warszawa 1985.

Weyers F., Salvador Dali. Życie i twórczość, Pracownia Wydawnicza ElSet, Warszawa 2005.

Linki i strony o S. Dalim:

http://www.malarze.walhalla.pl/galeria.php5?art=13

http://www.virtualdali.com/

Dalí Paris – Musée dédié au surréaliste catalan