Koncepcja trzeciej fali Alvina Tofflera

()

Koncepcja trzeciej fali Alvina Tofflera – historiozoficzna i socjologiczna koncepcja rozwoju cywilizacji ludzkiej autorstwa amerykańskiego pisarza-futurologa Alvina Tofflera, zawarta i rozwijana w pracach Szok przyszłości (1970)[1] , Trzecia fala (1980)[2] , a następnie w wydanej w 1990 r. książce pt. Zmiana władzy. Wiedza, bogactwo i przemoc u progu XXI stulecia (wyd. polskie – 2003)[3] . W tej ostatniej pracy autor przyznał, iż faktycznym współautorem koncepcji i książek jest jego żona – Heidi, z którą wspólnie napisali później jeszcze trzy pozycje: Budowa nowej cywilizacji ()[4] , Wojna i antywojna[5] oraz najnowszą Revolutionary Wealth, wydaną w 2006 r., w której rozwijają ideę „prosumenckiej” ekonomiki (patrz: społeczeństwo superprzemysłowe i gospodarka prosumencka) jako ekonomii przyszłości.[6]
Tofflerowie sami są najlepszym przykładem realizacji ich teorii o nowym sposobie życia i pracy, sami stanowiąc instytucję swego rodzaju. Wydają elektroniczny biuletyn informacyjno-analityczny, prowadzą firmę konsultingową, która ma pomagać firmom i rządom radzić sobie w potoku nieustannych zmian [7], planują stworzenie nowego rodzaju telewizji.[8]

Przeciwnicy Tofflera określają go jako „futurologa”, w tym pejoratywnym i banalnym znaczeniu, w którym rozumie się pod tym pojęciem „przepowiadanie przyszłości”[9] , a może należałoby dokładniej powiedzieć: „odgadywanie przyszłości”. Tymczasem, jak podniósł to już Rafał Ziemkiewicz, „Toffler nie próbuje w swych książkach przyszłości przewidywać w tym sensie, jakim byłoby zgadywanie przyszłych wydarzeń czy prorokowanie mających się pojawić wynalazków”, choć owszem, zdarzyło mu się to kilkakrotnie.[10] Toffler pod pojęciem „futurystyki” [11] rozumie budowanie alternatywnych, możliwych, prawdopodobnych modeli przyszłości, jakie otwierają się przed decydentami (a w efekcie przed społeczeństwami) z podkreślanym zastrzeżeniem, iż przyszłość nie jest ustalona czy nieunikniona.[12]
Sam Toffler określa siebie jako pisarza i krytyka społecznego (social critic) [13] oraz właśnie futurologa we wspomnianym wyżej znaczeniu. Amerykański myśliciel urodził się w 1928 r. w Nowym Yorku, gdzie również w 1949 r. ukończył uniwersytet. Po ukończeniu studiów pracował w wielu zawodach, także jako robotnik w fabryce, następnie jako korespondent wielu gazet i czasopism, a w końcu jako redaktor miesięcznika Fortune. W 1961 r. kompania IBM zamówiła u niego analizę wpływu komputerów na pracę „białych kołnierzyków” czyli pracowników umysłowych. [14] W 1964 r. Toffler opublikował swoją pierwszą książkę z socjologii kultury, ale rozgłos i popularność przyniosła mu kolejna, wspomniana już książka Szok przyszłości, przetłumaczona na 30 języków i wydana w łącznym nakładzie 10 mln egzemplarzy. [15] Książka ta stała się pierwszą częścią trylogii, na którą złożyła się jeszcze Trzecia fala, również będąca wielkim sukcesem wydawniczym oraz Zmiana władzy. Toffler wykładał w New School for Social Research “sociologię przyszłości”, był także profesorem na Cornell University. Od momentu uzyskania popularności coraz więcej czasu spędza też na wykładach gościnnych. Toffler uzyskał pięć doktoratów honoris causa w dziedzinie nauk przyrodniczych, literatury i prawa, a także szereg innych międzynarodowych nagród dziennikarskich i państwowych.[16]

Toffler w swojej wizji rozwoju cywilizacji ludzkiej opowiada się za prawidłowością w rozwoju historycznym. Twierdzi, iż „pod krzykliwym rozgardiaszem pozornie bezsensownych zdarzeń kryje się zdumiewający i budzący nadzieję schemat”. Takie zjawiska, obserwowane już w latach 70-tych XX w., jak „na przykład rozpad rodziny nuklearnej, globalny kryzys energetyczny, szerzenie się rozmaitych kultów i wzrost popularności telewizji kablowej, wprowadzenie zindywidualizowanego czasu pracy, nowe formy premii i dodatków lub dążenia separatystyczne pojawiające się od Quebecu po Korsykę zdają się nie mieć ze sobą nic wspólnego. Tymczasem jest akurat odwrotnie. Te i wiele innych, pozornie nie związanych faktów czy tendencji są wzajemnie od siebie zależne. Składają się one w istocie na zjawisko o znacznie szerszym znaczeniu, którym jest śmierć epoki industrializmu i narodziny nowej cywilizacji”.[17]

Cywilizacja to pewien sposób życia ludzi, który charakteryzuje się pewnymi powiązanymi prawidłowościami, tworzącymi strukturę, system. W cywilizacji da się wyróżnić kilka aspektów: „technosferę”, „socjosferę”, „infosferę” oraz „sferę władzy”. Dodatkowo autor wspomina o „biosferze” i „psychosferze”. [18]Wszystkie sfery są nierozerwalnie ze sobą splecione, przenikają się i muszą sobie nawzajem odpowiadać. [19]Trzeba jednak zwrócić uwagę, iż pojęcie „sfer cywilizacji” nie jest dla Tofflera narzędziem analitycznym, a jedynie ma ułatwić wyjaśnienie, wyrażenie koncepcji autora. Pojęcia te też są stosunkowo mętne, nieostre. Jest to poniekąd cecha całej teorii fal i cywilizacji, którą należałoby chyba uznać za tworzenie swego rodzaju paradygmatu. Sam Toffler pisze o koncepcji fal jako o metaforze, która ma ułatwić nam „zrozumienie wielu dotąd niejasnych spraw, to zaś, co dobrze znamy, często ukazuje się nam w nowym świetle”. [20]Jak każda metafora, koncepcja fal i cywilizacji „oddaje tylko część prawdy” i „nie ujmuje niczego dostatecznie wszechstronnie i dlatego żadne przedstawienie teraźniejszości, a tym bardziej przyszłości, nie może być ani pełne, ani ostateczne”. [21] Jest to ważne zastrzeżenie, przez pryzmat którego należy czytać i odbierać omawianą koncepcję.

Warto jeszcze w tym miejscu przytoczyć słowa George’a Steiner’a, które cytuje również autor koncepcji w obronie futurystyki i tworzenia tak ogólnych syntez i koncepcji: „Stawiając ogólniejsze pytania, ryzykujemy uzyskanie mylnych wniosków. Nie zadając tych pytań w ogóle – ograniczamy swe możliwości poznawcze”. [22]Taki jest cel omawianej koncepcji: stworzyć nową perspektywę, aby spróbować zrozumieć zachodzące zmiany.

Tofflera interesuje współczesność, a jeszcze bardziej przyszłość. Wychodząc od obserwacji współczesności właśnie uznał za najistotniejszą jej cechę niesamowitą ilość zmian i ich tempo. Doszedł do wniosku, powołując się na opinie George’a Thomson’a, John’a Diebold’a, Leona Bagrita, Herberta Read’a, C. W. Cerama czy Kenneth’a Bouldinga, że dzisiejsze zmiany są analogiczne do rewolucji przemysłowej, tyle że „większe, głębsze i ważniejsze od rewolucji przemysłowej”[23] , oznaczają one przejście od jednej wielkiej struktury społecznej do innej, zupełnie nowej, którą w kolejnej pracy określił jako „cywilizację superprzemysłową” lub „cywilizację III fali”.

Zmiany społeczne mają charakter falowy, gdyż społeczeństwo, to pewna super-struktura, w której są elementy (systemy, sfery) ważniejsze i mniej ważne. Kiedy zmianie ulegają najważniejsze elementy systemu, zmianie musi ulec cała super-struktura. Mamy wtedy do czynienia z rewolucją, falą zmian, która ogarnia stopniowo wszystkie sfery cywilizacji, a jej efektem jest powstanie nowej super-struktury.

Jarosław Przychoda

Przypisy:

[1] W nawiasach podaję wydanie oryginalne, angielskie; wydanie polskie: A. Toffler, Szok przyszłości, Wydawnictwo KURPISZ S. A., Przeźmierzowo 2007 (jest to wydanie III, I wydanie polskie – 1975 r.).

[2] A. Toffler, Trzecia fala, PIW, Warszawa 1997.

[3]A. Toffler, Zmiana władzy. Wiedza, bogactwo i przemoc u progu XXI stulecia, Zysk i S-ka 2003.

[4]

[5]A. i H. Toffler, Wojna i antywojna. Jak przetrwać na progu XXI wieku?, Świat Książki 1998.

[6]Omówienie pozycji na stronie:

[7]We help you create your future na stronie

[8]W. Osiatyński, Przedmowa w: A. Toffler, Trzecia fala, dz. cyt., s. 22.

[9]Zdarza się to także jego zwolennikom, jak np. S. N. Ikonnikowa w: Istoria kulturologiczeskich teorij, Moskwa-Sankt-Petersburg-Niżnyj Nowgorod-Woroneż-Rostow-na-Donu-Jekatierinburg-Samara-Nowosibirsk-Kijew-Charkow-Minsk 2005, s. 420.

[10] R. Ziemkiewicz, Prawica trzeciej fali na stronie

[11] Ze względów językowych i kulturowych Toffler preferuje to
określenie od przyjętej w Europie nazwy „futurologia” (A. Toffler, Introduction: Probing Tommorow w: The Futurists, pod red. A. Tofflera, New York 1972, s. 4).

[12]A. Toffler, Introduction…, dz. cyt., s. 4.

[13]Notes About the Authors w: The Futurists, dz. cyt., s. xiv.

[14] S. N. Ikonnikowa, dz. cyt., s. 421.

[15]Informacja na wewnętrznej stronie okładki: A. Toffler, Trzecia fala, dz. cyt.

[16] Patrz przypis nr 15.

[17]A. Toffler, Trzecia fala, s. 32.

[18]Tamże, s. 36.

[19] Tamże, s. 79.

[20]Tamże, s. 37.

[21]Tamże, s. 38.

[22]Cyt. za: A. Toffler, Trzecia fala, s. 38.

[23] A. Toffler, Szok przyszłości, dz. cyt., s. 15.

Jak oceniasz ten materiał?

Kliknij na gwiazdkę, aby zostawić swoją ocenę

Średnia ocena / 5. Liczba głosów:

Jak dotąd brak głosów! Oceń ten post jako pierwszy.

Feminizm kulturowy

Poprzedni wpis
Wiedzo Znawca
Redaktor z rzemiosłem w ręku na co dzień szef kontroli jakości w kuchni, serwujący wykwintne dania. W niedalekiej przyszłości planuje zrealizować młodzieńcze marzenia i napisać coś więcej niż artykuł 📖

Komentarze - masz coś do napisania? Zostaw proszę informacje.