Georg Simmel

()

Ur. 1 ,marca 1858 roku w Berlinie, zm. 28 września 1918 w Strasburgu. Pochodził z żydowskiej rodziny i całe swoje życie spędził w kosmopolitycznym Berlinie, z wyjątkiem ostatnich czterech lat życia. Jego rodzina przeszła z czasem z judaizmu na protestantyzm. Simmel poszedł tą samą drogą, choć jego druga religia nie była dla niego już tak inspirująca i nie był jej gorliwym wyznawcą. Jako jeden z pierwszych niemieckich socjologów w środowisku naukowym wciąż uważany był za Żyda. Przez większość swojej kariery odczuwał niemile skutki antysemityzmu, które wynikały z ówczesnego systemu na niemieckich uniwersytetach. Nie dawano mu odpowiednich posad mimo, że jego sława rosła w intelektualnym świecie. W końcu w 1914 roku dostał propozycję płatnego stanowiska na uniwersytecie, leżącym na granicy Strasburga. Był to czas, kiedy wszelka działalność intelektualna na uniwersytetach powoli zamierała w związku z toczącą się wtedy pierwszą wojną światową. Przez większość swojego życia utrzymywał się z kwot wpłacanych przez słuchających go na wykładach studentów oraz spadku po przyjacielu rodziny, który zaopiekował się nim po śmierci jego rodziców.

W życiu zawodowych Georga Simmla przeszkadzał nie tylko towarzyszący mu wciąż antysemityzm. Ten niemiecki socjolog nie stronił od kontrowersji. W powszechnej opinii był zacnym socjologiem i filozofem, lecz uważano go równocześnie za intelektualnego odmieńca, tak bardzo rozrywanego przez wiele problemów badawczych, że wręcz nie panującego nad własną karierą akademicką. Jego umysł pochłaniało wiele tematów i dziedzin tak, że po wstępnych studiach historii i psychologii na uniwersytecie w Berlinie podjął odważną decyzję o zajęciu się filozofią, która miała wiele wspólnego z jego naukową tożsamością poszukiwacza. W 1881 udało mu się obronić doktorat na Uniwersytecie Berlińskim. Jego pierwsza akademicka rozprawa miała dotyczyć psychologicznych i etnologicznych źródeł muzyki, jednak przez gremium została odrzucona. W ostateczności polecono mu, by zastąpił ją wcześniejszym nagrodzonym esejem. Cztery lata później, w 1885 roku uzyskał wyższy stopień naukowy, dający możliwość nauczania uniwersyteckiego, zwany po niemiecku Privatdozent. Niewiele później podczas kolokwium habilitacyjnego na pytanie jednego z egzaminatorów odpowiedział ponoć w arogancki i sarkastyczny sposób, co spowodowało, że został odesłany do domu na sześć miesięcy pod warunkiem, że „ zastanowi się, jak powinno zachowywać się wobec starszych i uznanych uczonych”. Po powrocie na uczelnie wciąż towarzyszyła mu opinia naukowca niebezpiecznego i aroganckiego.

Pozostając na uczelni nie mógł liczyć na stałe wynagrodzenie, lecz w Berlinie cieszył się już dużą renomą i traktowano go jako utalentowanego wykładowcę. Jego wykłady przyciągały kulturalną elitę miasta, jak również przybyszy z zagranicy oraz grono kobiet, co nie podobało się władzom uczelni. Simmel był jednak świetnym eseistą, więc nieprzychylność władz akademickich nie była mu w stanie zagrozić w obliczu rosnącej popularności. Jego pisma oceniane były jako społecznie wrażliwe, zaś jego celne oko badacza bez trudu doszukiwało się ukrytych manifestacji pod fenomenami kulturowymi.  Jako badacz nie był zainteresowany odkrywaniem ogólnej metody czy systemu, przez który mógłby przepuszczać swoje kulturowe sądy. Był przykładem naukowca, który zmierza raczej ku temu, by „ w każdym szczególe życia odnaleźć jego całkowite znaczenie”. Dobra ilustracją tych założeń jest esej o modzie, w którym autor pokazuje, jak style ubierania się mogą wysyłać pozornie sprzeczne pragnienia odróżnienia się od reszty społeczeństwa, bądź wręcz przeciwnie chęć upodobnienia się do pewnego modelu grupy.

Esejem, który wywarł duży wpływ na ówczesne myślenie była praca poświęcona zagadnieniu miasta w Mentalność mieszkańców wielkich miast (2006), gdzie pokazuje pewne tendencje wśród mieszkańców miast do wspólnego potencjału poznawczego oraz postawy kalkulacji. Pojawienie się takiego zjawiska, jak moda było uwarunkowane kondycją człowieka w mieście, który czując się niewyróżniony i nieznaczący w innych jednostkach szukał źródeł nieprzewidzianych pragnień.

Moda ponadto, według Simmela, świetnie aklimatyzuje się w mieście, gdyż posługuje się kodem ubraniowym, który idealnie wpasowuje się w chłodne środowisko miasta, ale też dzięki jej możliwościom kamuflażu, jest w stanie ochronić jednostki przed przytłoczeniem wymaganiami życia w mieście.

Georg Simmel jest oprócz zbioru esejów autorem obszernych, akademickich podręczników, z których dla studenta kultury i socjologii najważniejsza jest Filozofia pieniądza (1997, wyd. 1 1900)Jest to traktat poświęcony wpływom nowoczesności na życie społeczne i kulturowe, zasilane obrotem pieniądza. Simmel podkreślał również skalę poszerzenia możliwości poznawczych nowoczesnego człowieka i większego dostępu do wytworów kultury. Jednakże mnogość kontaktów z kulturą przyczyniła się do kulturowej deformacji i dominacji „tragedii kultury”.

Do jego wybitnych dzieł należą:

  • Über soziale Differenzierung. Soziologische und psychologische Untersuchungen (1890)
  • Filozofia pieniądza (1900)
  • Zagadnienia filozofii dziejów (1904)
  • Kant (1905)
  • Socjologia (1908)
  • Filozofia kultury (1916)
  • Grunfragen der Soziologie (1917)

Na język polski przetłumaczone zostały:

  • Filozofia pieniądza, tłum A. Przyłębski, Poznań 1997, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, (Philosophie des Geldes 1900)
  • Socjologia, Warszawa 1975, 2006, Wyd PWN, (Soziologie 1908 )
  • Pisma socjologiczne, wybór, oprac. i wprow. Heinz-Jürgen Dahme i Otthein Rammstedt; przekł. Małgorzata Łukasiewicz; wstęp do wyd. pol. Jerzy Szacki, Warszawa 2008, Oficyna Naukowa, (podst. przekł.: Schriften zur Soziologie, Soziologie)
  • Filozofia kultury, Kraków 2007, Wyd. UJ (Philosophische Kultur, 1911)
  • Filozofia życia – Cztery rozdziały metafizyczne, Warszawa 2008, Wyd. IFiS PAN (Lebensanschauung: vier metaphysische Kapitel 1918)
  • Most i drzwi. Wybór esejów, tłum. M. Łukasiewicz, Warszawa 2005, Oficyna Naukowa, (Brücke und Tür, wydane w 1957)

Poglądy

Georg Simmel (1858- 1918) jest jednym z pierwszych przedstawicieli socjologii w Niemczech pod koniec XIX wieku. Swoje wykształcenie odebrał na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Berlińskiego. Od początku studiów wiedzę filozoficzną poszerzał o inne dziedziny nauki. Jego myśli były o tyle rewolucyjne, że wnosiły nowy punkt widzenia do nowoczesnego świata, w którym zaczęła dominować kultura wizualna. Według Simmla metropolia na początku XX wieku nabrała cech interakcyjnych, co nakazywało zmianę dotychczasowych poglądów w aspekcie kultury. Analizy tego niemieckiego filozofa umiejscowione są w szerszym kontekście teorii nowoczesności, której w 1900 roku poświęcił całą książkę pt. Filozofia pieniądza (1997 wyd. 1 1900).

Georg Simmel źródła swoich teorii upatruje w wielu odmiennych dziedzinach nauki. Było to spowodowane chęcią autora do stworzenia wyczerpującej definicji ówczesnych mu czasów, więc nie mógł ograniczać się do jednej dziedziny akademickiej. Nowoczesność rozumiał jako sposób doświadczania tego, co dla człowieka nowe w nowoczesnym społeczeństwie. Do stawiania tych wniosków inspirowało go jego rodzinne miasto, w którym spędził większość swojego życia. Od 1871 roku Berlin był stolicą Rzeszy Niemieckiej, zaś po I wojnie światowej to w tym właśnie mieście, leżącym w północno-wschodniej części Niemiec, ogłoszono republikę. Berlin na początku XX był nowoczesną, kosmopolityczną metropolią, gromadzącą ludzi z nowoczesnymi ideami. Oprócz doświadczeń berlińskich Georg Simmel próbował dotrzeć do „wewnętrznej natury” czy „duszy” nowoczesności. Osiągał to poprzez rozważania nad warunkami, w których rodzą się współczesne wytwory ogólnie pojętej kultury. Filozof rozwijał swe założenia poprzez badanie myśli nowoczesnej, miejskiej architektury Bauhausu, która to szkoła mieściła się do 1934 roku właśnie w Berlinie, czy też oglądając się na rodzące się nowoczesne wartości społeczne, rozbudzone światowymi wojnami. W wyniku tych analiz Simmel dochodził do teorii nie tylko naukowych, a wręcz estetycznych. Zrodziło się w nim myślenie, które od tego czasu już zawsze towarzyszyło jakimkolwiek studiom nad kondycją nowoczesności: „w każdym szczególe życia odnaleźć jego całkowite znaczenie”(1997). Od tego czasu pochłaniało go w pracy naukowej abstrahowanie wszelkich zjawisk od rzeczywistości, w których się rodzą, na przykład instrumentalność właściwą ekonomii pieniężnej zestawiał ze zjawiskiem prostytucji, bądź porównywał ze sobą postawy biedaka i nowoczesnego hedonisty.

Jego główne myśli na temat kondycji nowoczesności można zaprezentować w punktach:

  • Simmel nowoczesność rozumiał jako kulturę kapitalizmu połączoną z jej nierozłącznym elementem, czyli społeczeństwem przemysłowym. Źródeł tego stanu odnosił do historii wymiany pieniężnej czy ekonomii. Początki tak rozumianej nowoczesności zarysowywały się już w początkach w pełni monetarnej ekonomii, bo wymiana pieniężna była motorem zmian społecznych i ukształtowała nowego człowieka. Niemiecki filozof pokazuje jak bardzo elastyczny i przywiązanych do swoich celów jest pieniądz oraz przedstawia fakt, że poprzez instrumentalność pieniądza w człowieku rozbudziła się zdolność ciągłej kalkulacji. Propagatorem tych idei racjonalizacji był również rówieśnik Simmla, Max Weber.
  • W eseju z 1903 roku, Mentalność mieszkańców wielkich miast, Simmel rozprawia się z psychologicznymi cechami kultury miast. W pozycji tej dochodzi między innymi do wniosku, że w mieście większość relacji międzyludzkich stwarza przelotny kontakt związany z publicznym transportem oraz punktami miejskiej konsumpcji. Jednostki wyrzekają się wręcz emocjonalnych i społecznych więzi na rzecz mniejszych wspólnot. Ten esej poświęcony miastom pokazuje, że wśród mieszkańców miast prędzej znajdziemy związki na zasadzie dyspozycji poznawczej dwóch niespokrewnionych ludzi niż elementów tradycyjnych relacji połączonych na zasadzie emocjonalnej. Życie mentalne w mieście kręci się od początku XX wieku wokół takich haseł, jak  i n t e l e k t u a l i z m  czy  k a l k u l a c j a. Codzienne życie budowane jest wokół „rozważania, liczenia, określania liczbowego, sprowadzania wartości jakościowych do ilościowych” (2006, s.118). Powszechnymi postawami ludzi metropolii jest wyrażanie zblazowania i obojętności wobec dotychczasowych wartości. Współczesny świat widziany oczami Simmla jest płaski, znudzony i jednorodny. Przeciętny człowiek podchodzi do rzeczywistości z dużą rezerwą, a w relacji z innymi członkami społeczeństwa prezentuje nieufność. Głęboko ukrywa swoje prawdziwe poglądy i uczucia oraz unika wzroku innych. Bardzo często poglądy Simmla były upraszczanie do kolejnej analizy różnic między wsią a miastem. Błędnie rozumiany niemiecki filozof zmierzał bardziej do wykazania różnic między tradycyjną wsią a nowoczesnym miasteczkiem, co mogłoby prognozować najbliższe zachowania społeczne i niedaleką w przyszłości, liczną migrację do miast. Analizy te podsuwały dodatkowe wnioski o cechach nowoczesnego społeczeństwa. Coraz trudniej będzie je można ująć w jakieś teoretyczne ramy, gdyż wpływy miasta rozciągają się na całe społeczeństwo, narzucając mu zachowania typowe dla zjawiska mody.
  • Cechą nowoczesnej kultury i jej przekazów według Simmla jest dominacja zmysłu wzroku. Codzienne interakcje mieszkańców ograniczają się bowiem do publicznego kontaktu, w którym ważne jest ogarnianie wzrokiem własnego otoczenia w celach jedynie praktycznych- aby odnaleźć drogę, nie potrącić przechodnia, bądź ustrzec się przed potencjalnymi zagrożeniami. W krótkim fragmencie zatytułowanym Socjologia zmysłów, Simmel komentuje, że „pośród wszystkich organów zmysłów bardzo szczególną funkcję socjologiczną pełni oko”, a następnie podkreśla, iż we wzajemnym spojrzeniu dwóch osób zawiera się „najbardziej bezpośredni i czysty rodzaj wzajemnego oddziaływania, jaki w ogóle istnieje […] W spojrzeniu akt brania zbiega się z aktem dawania”. Zjawisko patrzenia według Simmla jest tak dobrze pasujące do współczesnych metropolii, ponieważ jest płynne, choć przemija już w momencie, w którym zachodzi. Jest jedynym nośnikiem interakcji społecznej, już tak bardzo w XX zminimalizowanej, gdyż współczesny kontakt dwóch mieszkańców metropolii skupia się na obserwacji twarzy, będącej wyrazem myśli, uczuć i intencji.

Bibliografia

  1. Elanie Baldwin, Brian Longhurst, Wstęp do kulturoznawstwa. Kultura wizualna, Zysk i S- ka Wydawnictwo s.j., Poznań 2007.
  2. Georg Simmel, Filozofia pieniądza, tłum A. Przyłębski, Poznań 1997, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, (Philosophie des Gelles 1900)
  3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Georg_Simmel

Jak oceniasz ten materiał?

Kliknij na gwiazdkę, aby zostawić swoją ocenę

Średnia ocena / 5. Liczba głosów:

Jak dotąd brak głosów! Oceń ten post jako pierwszy.

Gender Studies

Poprzedni wpis
Wiedzo Znawca
Redaktor z rzemiosłem w ręku na co dzień szef kontroli jakości w kuchni, serwujący wykwintne dania. W niedalekiej przyszłości planuje zrealizować młodzieńcze marzenia i napisać coś więcej niż artykuł 📖

Komentarze - masz coś do napisania? Zostaw proszę informacje.