Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa.

Historia i przedmiot badań

Pojęcie „gender” zostało po raz pierwszy użyte w latach 70. przez psychologa Roberta Stollera w rozumieniu płci jako pewnego konstruktu kulturowego będącego w konflikcie z cechami biologicznymi. Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... narodziły się w latach 70. XX w. w środowisku akademickim. Są efektem działań drugiej fali feminizmu, której zasadniczym narzędziem teoretycznym stała się koncepcja sformułowana na podstawie książki Simone de Beauvoir. W 1949 roku powstała „Druga płeć”, w której de Beauvoir stwierdziła, że „Nikt nie rodzi się kobietą, tylko się nią staje”. Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... początek wzięły z tzw. women’s studies. W teorii lat siedemdziesiątych, sformułowanej przez Gayle Rubin, sex i gender zostały powiązane w jeden system, w którym płeć kulturowa była konsekwencją „reprodukcyjnej funkcji seksualności”, ukształtowanej i „zarządzanej” przez dane społeczeństwo. W tym założeniu, które stało się podstawą dla Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... zwraca się uwagę, ze płeć ma dwa aspekty. Jeden to biologiczne różnice między kobietami i mężczyznami (sex). Drugi to zespół cech i wartości, które uważane są za typowo męskie lub kobiece (gender). O ile z płcią biologiczną rodzimy się, nie jest od niczego zależna, o tyle płeć kulturowa jest w nas kształtowana od chwili narodzin. Następuje to podczas procesu socjalizacji. Dlatego często nie uświadamiamy sobie długo, co jest naturalne a co wyuczone. W latach dziewięćdziesiątych Ann Oakley – socjolożka i feministka amerykańska – stwierdza, że nawet nasza płeć biologiczna jest naznaczona kulturowo, lecz jej stanowisko zostało mocno skrytykowane. Problematyka płci kulturowej badana jest w powiązaniu z kwestiami klasowymi, etnicznymi, rasowymi, religijnymi i innymi. Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... odejmują analizę m.in. kulturowych i społecznych procesów konstruowania norm męskości i kobiecości, internalizacji owych norm oraz społecznych konsekwencji ich obowiązywania. Ważnym obszarem analiz w obrębie Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... jest nienormatywność płciowa: zjawiska transseksualizmu, transgenderyzmu czy androgynii. Przedmiotem badań w Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... jest także seksualność, w tym szczególnie normy seksualne oraz obszary seksualnej nienormatywności. Ważnym paradygmatem studiów gender jest teoria społeczeństwa patriarchalnego, zgodnie z którą kobiety są ofiarami instytucjonalnie utrwalonej męskiej dominacji w społeczeństwie i kulturze. Dominacja ta, uzasadniana rzekomo naturalną nierównością płci, prowadziła do wykluczenia kobiet z najważniejszych obszarów życia społecznego (przede wszystkim z nauki, gospodarki, polityki i religii). Kobiecość konstruowana była jako odwrotność i uzupełnienie męskości, przypisywano jej cechy związane z wycofaniem, biernością i słabością, rezerwując dla kobiet podrzędne role w strukturze społecznej. Z tego powodu studia gender stanowią ważny element gender mainstreamingu, czyli strategii politycznej zmierzającej do likwidacji przejawów dyskryminacji kobiet i wypracowania stanu zrównoważonych relacji pomiędzy mężczyznami i kobietami. Studia gender podejmowane są w obrębie wielu dyscyplin akademickich, m.in. w filozofii, historii, socjologii, psychologii, antropologii kultury, literaturoznawstwie, historii sztuki, ekonomii i in. Teoretycy Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... przyjmują założenie, że wszystkie aspekty ludzkiego życia uwarunkowane są konsekwencjami obowiązywania społecznych i kulturowych norm płci. Badania nad dyskursem płci stały się integralną częścią refleksji kulturoznawczej uprawianej w ośrodkach akademickich na całym świecie. Tematyką Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... coraz częściej interesują się rozmaite instytucje. Jedna z nich jest Amnesty International, która podkreśla niezbywalność praw człowieka bez względu na płeć. Obecnie, gdy tematyka gender staje się coraz bardziej popularna, pod jej kontem zostają rozważane rozmaite zjawiska np. kultura audiowizualna. Badacze Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... krytykują tzw. opery mydlane za to, ze utrwalają wzorce patriarchalne. Przykładami tego gatunku, który przypisuje kobietom i mężczyznom stereotypowe role mają być takie seriale jak M jak miłość czy Złotopolscy.

Gender studies w Polsce

Polska historia tej dyscypliny liczy sobie ponad dziesięć lat. Za ważne wydarzenie, które na dobre zainicjowało tę Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... na polskim gruncie można uznać powstanie w 1996 roku Tender Studies Uniwersytetu Warszawskiego (Podyplomowe Studia nad Problematyką Społecznej i Kulturowej Tożsamości Płci w ramach Instytutu Stowarzyszonych Nauk Społecznych UW).

Ośrodkami badawczymi w Polsce zajmujące się Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i...:

Uniwersytet Warszawski (Małgorzata Fuszara, Bożena Chołuj, Agnieszka Graff, Magdalena Środa, Joanna Mizielińska, Jacek Kochanowski)
Uniwersytet Łódzki (Izabela Desperak, Elżbieta Oleksy, Ewa Malinowska),
Uniwersytet Wrocławski (Dorota Majka-Rostek, Monika Baer)
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Paweł Leszkowicz, Błażej Warkocki, Agnieszka Gajewska, Ewa Kraskowska, Agata Jakubowska, Monika Bobako
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (Małgorzata Radkiewicz, Patrycja Pogodzińska, Urszula Chowaniec, Anna Gruszczyńska, Anna Nacher, Beata Kowalska)
Uniwersytet Szczeciński (Inga Iwasiów, Ewa Majewska)
Uniwersytet ŚląskiCała prawda o Uniwersytecie Śląskim Każdemu Uniwersytet Śląski kojarzy się z wysokim poziomem nauczenia oraz bardzo dobrymi warunkami nauki. Muszę... (Krystyna Kłosińska)

Krytyka

Krytyka prowadzona jest z trzech odmiennych perspektyw:

krytyka inspirowana nurtami współczesnej socjobiologii zarzuca studiom gender pomijanie lub minimalizowanie znaczenia czynników biologicznych, w tym genetycznych, w konstrukcji płci i przyjmowanie stanowiska skrajnie konstruktywistycznego. Spór dotyczy granicy pomiędzy biologicznymi i kulturowymi czynnikami tożsamości płci.
krytyka inspirowana stanowiskiem esencjalistycznym zarzuca studiom gender rozmywanie jednoznacznych kategorii płci i prowadzenie refleksji na zbyt ogólnym poziomie, co uniemożliwia precyzyjne wskazanie na problemy będące elementem codziennego doświadczenia mężczyzn i kobiet. Postulowany jest powrót do prowadzenia refleksji w obrębie Women’s studies i Men’s studies oraz konstruowanie radykalnej krytyki społecznej podejmowanej z perspektywy feministycznej.
krytyka inspirowana politycznym konserwatyzmem zarzuca Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... ideologizację nauki polegającą na wprowadzaniu do bezstronnej refleksji naukowej wątków feminizmu. Spór w tym zakresie toczony jest przede wszystkim w obrębie socjologii wiedzy i wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o możliwość obiektywności w naukach humanistycznych.

Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... wg badaczy

Wg Jacka Kochanowskiego

Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... to nie tylko badania nad kulturową i społeczną tożsamością płci. Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... to bez wątpienia projekt etyczny i polityczny. Etyczny, ponieważ obnaża niesprawiedliwość istniejących stosunków społecznych, polityczny – ponieważ projektuje strategie zmiany tego stanu rzeczy. Aby pełnić taką polityczną i etyczną funkcję, studia te muszą spełniać ponadto trzy warunki, dzięki którym stanowić mogą przyczynek do nowej, ponowoczesnej humanistyki: muszą być studiami lokalnymi, polilogicznymi i genealogicznymi. Zacznijmy od końca: jednym z najważniejszych zadań gender (i queer) studies jest uważna analiza dorobku nauk humanistycznych, społecznych i medycznych pod kątem działających w obrębie ich dyskursów procesów normalizacyjnych. Nie możemy brać takich słów jak „płeć”, „męskość”, „kobiecość”, „seksualność” tak „po prostu”, bowiem ich znaczenie jest ukonstytuowane (i nadal jest konstytuowane) w obrębie specyficznych procedur przemocy normatywnej. Kochowski twierdzi, że odwołując się do tych pojęć odwołujemy się do kultu fallicznego. Jeśli przystępujemy do analizowania jakiegokolwiek aspektu doświadczania tego, co nazywamy płcią i seksualnością, niezbędne jest – niezbędne, bo uczciwe i przyzwoite – określenie lokalnej pozycji, z jakiej podejmowane są badania. Trzecia cecha Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... – polilogiczność oznacza konstruowanie genderowych opowieści równocześnie z wielu stron, uwzględniając wiele punktów widzenia. Nie ma tu mowy o „jedynie słusznej” wykładni, ani w sensie zdominowania dyskursu przez jedną z pozycji.

Opracowała Sylwia Dmowska

Bibliografia:

Barker Chris, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Kraków 2005.
Dzierzgowska Anna, Skrzypczak Piotr (red.), Kulturowa tożsamość płci. Podręcznik dla trenerów, Warszawa 2005.
Kochanowski Jacek, Wiedza, uniwersytet i radykalna demokracja. Uwagi na temat Gender studiesGender studies – interdycyplinarne studia, których przedmiotem jest tzw. gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płci lub inaczej płeć kulturowa. Historia i... i humanistyki ponowoczesnej, „uniGENDER”, 1/2006(1) (http://www.unigender.org )
Nacher Anna, Telepłeć. Tender w telewizji doby globalizacji, Kraków 2008.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Gender_studies [dn. 30.01.2009.]