FunkcjonalizmFunkcjonalizm – orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii społecznej i etnologii do której głównych założeń należy: • przekonanie o konieczności... – orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii społecznej i etnologii do której głównych założeń należy:

przekonanie o konieczności holistycznego i systemowego ujmowania kultury, która jest ściśle zintegrowanym systemem zachowującym wewnętrzną równowagę;
unkcją każdej instytucji społecznej jest podtrzymywanie istniejącego systemu i zaspakajanie ludzkich potrzeb;
uznanie, że podstawą badań antropologicznych są intensywne badania terenowe;
przekonanie, że każdy element kultury należy interpretować w kontekście całości systemu.

Kierunek ten został zapoczątkowany na początku XX wieku przez polskiego badacza działającego na emigracji Bronisława Malinowskiego oraz Alfreda Reginalda Radcliffe’a-Browna a za głównych przedstawicieli uważa się:

w socjologii: T. Parsonsa i R. Mertona;
w antropologii M. Douglasa, R. Firtha, E. Leacha. [Encyklopedia Gazety Wyborczej, 2005, s. 398]

Podstawowe założenia teorii funkcjonalnej, które przyjmowali B. Malinowski i A. Radcliff – Brown:

Społeczeństwo jest pewną odrębną całością, a nie zbiorem, prostym konglomeratem przypadkowych składników, ma właściwości swoiste, nie dające się zredukować do cech poszczególnych elementów, takich jak: adaptacja, wewnętrzna spójność, eunomia, dysonomia.
Jedną z ważniejszych jej właściwości swoistych jest stan równowagi, stan integracji społecznej. System społeczny ma zatem charakter samo regulacyjny, wykazuje tendencje do utrzymania samego siebie w stanie równowagi.
By społeczeństwo jako całość znajdowało się w stanie integracji, równowagi muszą być spełnione określone warunki, wymogi funkcjonalne.
Jeśli warunkiem istnienia społeczeństwa jest realizacja określonych wymogów to poszczególne organy społeczne muszą działać w kierunku ich realizacji, muszą być względem nich funkcjonalne.
Jeśli system społeczny jest całością zintegrowaną – znajdującą się w stanie równowagi, całością samo odtwarzającą się, to zmiana społeczna musi mieć charakter zewnętrzny. [Encyklopedia Socjologii, 1998, s. 233]

B. Malinowski wypracował teorie analizy funkcjonalnej w której bada się trzy poziomy systemu: biologiczny, struktury społecznej i symboliczny – na każdym poziomie można wyróżnić podstawowe potrzeby, których wypełnienie jest warunkiem zdrowia fizycznego, istnienia spójności strukturalnej i jedności kulturowej. Poza tym poziomy systemu tworzą hierarchię, u podstaw której znajdują się systemy biologiczne, po nich struktury społeczne, a na najwyższym poziomie – systemy symboliczne. Malinowski zwracał uwagę na to, że sposób zaspokajania potrzeb na jednym poziomie systemu wyznacza sposoby zaspakajania potrzeb na kolejnych poziomach w hierarchii. W gruncie rzeczy uważał, że każdy poziom systemu cechuje się własnymi, odrębnymi wymogami i procesami zaspokajającymi te potrzeby. Ponadto był zdania, że dla analizy socjologicznej i antropologicznej istotne są poziomy struktury społecznej i symbolicznej, a w swoich pracach najwięcej uwagi poświęcił poziomowi struktury społecznej [J. H. Turner, 2005, s. 19].

Poziom symboliczny systemu:

wymogi systemu symboli dostarczających informacji niezbędnej do przystosowania się do środowiska,
wymogi systemu symboli dostarczających poczucia kontroli nad ludzkim losem i zdarzeniami przypadkowymi,
wymogi systemu symboli dostarczających członkom społeczeństwa poczucia „wspólnego rytmu” w życiu i codziennych czynnościach.

2. Poziom struktury społecznej systemu:

wymóg produkcji i dystrybucji dóbr konsumpcyjnych,
wymóg społecznej kontroli i regulacji zachowań,
wymóg kształcenia ludzi w kwestiach tradycji i umiejętności,
wymogi organizacji i egzekwowania stosunków władzy.

Badając poziom struktury społecznej, Malinowski podkreślał niezbędność analizy instytucjonalnej. Scharakteryzował on instytucje i opisał poszczególne ich elementy:

każda instytucja posiada tak zwaną kartę, czyli zespół wartości centralnych, które umożliwiają ludziom skupienie się wokół naczelnej zasady kierującej dalszymi ich działaniami,
dla funkcjonowania instytucji niezbędne jest także istnienie personelu, który się na nią składa,
norm warunkujących zachowanie poszczególnych jednostek w obrębie personelu,
oraz substratu materialnego (to jest narzędzi i urządzeń, jakimi posługują się ludzie tworzący instytucję),
na instytucje składają się też konkretne przejawy działań podejmowanych przez personel,
oraz funkcje, jakie pełni dana instytucja w określonej społeczności.

Opisując każdą instytucję pod kątem tych wymogów, Malinowski uważał, że stworzył wspólną miarę analityczną do porównywania wzorów organizacji społecznych w społeczeństwach i miedzy społeczeństwami. Zestawił nawet listę instytucji uniwersalnych pod kątem realizacji przez nie, nie tylko wymogów strukturalnych, ale też biologicznych i symbolicznych.

Ogólnie rzecz biorąc, funkcjonalne podejście Malinowskiego stworzyło nowe możliwości socjologii, które na długie lata zapomniała o podobnych tezach Spencera. Malinowski przekonał socjologów, że rozstrzygające znaczenie dla analizy wymogów ma uwzględnienie poziomów systemów. Utrzymywał, że na każdym poziomie systemu występują charakterystyczne dla niego wymogi uniwersalne. Z całą mocą podkreślał, że istotą analizy socjologicznej jest poziom struktury. Malinowski wyodrębnił na tym poziomie cztery potrzeby: