Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go otacza. Jest naocznym świadkiem wydarzeń i poprzez swoje zdjęcia upowszechnia to czego sam doświadczył, zobaczył na własne oczy, czy też przez „oczy” swojego aparatu. Szczególne znaczenie w tym sensie ma fotografia prasowa. Fotoreporter znajduje się w miejscach, do których odbiorca prasy nie może dotrzeć. Ma za zadanie przekazać mu obraz tego co sam widzi, gdyż Fotografować to znaczy z najwyższą czujnością rejestrować wydarzenia, porządkując zarazem formy, w jakich one się wyrażają, by wydobyć ich charakter (B. von Brauchitsch 2004).

FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... jest formą dziennikarstwa prasowego (oraz coraz częściej internetowego). Stanowi całość złożoną z co najmniej trzech fotografii ułożonych w takiej kolejności by przedstawiały historię, zdjęcia powinny być w takim porządku, by według zamysłu twórcy tworzyły zwartą opowieść. FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... od innych gałęzi fotografii prasowej, takich jak fotografia dokumentalna czy uliczna, różni się następującymi cechami (K. Kobre 2008):

Timeliness – fotografie uzyskują pełne znaczenie w kontekście z innymi zdjęciami opublikowanym w fotoreportażu, z zachowaniem odpowiedniej kolejności pomiędzy nimi.

Objectivity – sytuacja opowiedziana przez fotografie w fotoreportażu odzwierciedla rzeczywistość, którą przedstawia. Jest jej reprezentacja w formie materialnej, dostępnej dla szerszej publiczności.

Narrative – fotografie poprzez kombinacje z innymi fotografiami tworzą narracje. Poprzez zestawienie zdjęć miedzy sobą w odpowiedniej kolejności, FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... opowiada określoną, konkretną historie.

Do „narrative” nawiązuje kolejna cecha reportażu – kompletność. FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go..., podobnie jak język jest całością stworzoną z elementów składowych. Fotografie w fotoreportażu, jak słowa w zdaniu, poprzez zestawienie z innymi, zyskują nowe znaczenie. Tak jak o znaczeniu zdania stanowi komplet słów w nim zawartych, znaczenie fotoreportażu określa komplet obrazów. Fotoreportaże, tak jak zdania, opowiadają historię. Jednocześnie każde zdjęcie może być rozpatrywane jako odrębny obraz przedstawiający odrębną historią, może istnieć samodzielnie, ale przez kontekst stworzony przez inne fotografie w komplecie, zyskuje nowe znaczenie, staje się ponownie – raz jeszcze nowym – komunikatem wizualnym.

FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... narodził się na początku XX wieku wraz z rozwojem ilustracji fotograficznej w czasopismach. W wielu miastach na świecie ukazywały się wówczas ilustrowane magazyny przeznaczone dla środowisk mieszczańskich. Potrzeba informacji ustąpiła miejsca czystej ciekawości Pierwsi twórcy reportażu, tacy jak Felix H. Man, w swoich reportażach pokazywali wszystko co mogłoby zainteresować szerokiego odbiorcę – od walk bokserskich poprzez robotników aż po prywatne Życie Mussoliniego(B. von Brauchitsch 2004). Ponadto wpływ na rozwój fotoreportażu miało wynalezienie w 1925 roku i szybkie udoskonalenie światła błyskowego, które nie powodowało hałasu i dymu przy robieniu zdjęcia (B. von Brauchitsch 2004)

W tym samym czasie narodziła się idea by za pomocą reportażu wychowywać ludzi i propagować humanistyczne wartości. Jego początki związane są z nazwiskiem paryskiego bankiera Albert Kahn’a, który to stworzył projekt opierający się na założeniu, że wiedza o innych kulturach doprowadzi do tolerancji i zrozumienia innych, a tym samym do pokojowego współżycia inny narodów. Kahn rozesłał na wszystkie strony świata fotografów i filmowców, którzy mieli udokumentować życie egzotycznych ludów. Jego „Archiwum Planety” liczyło samych tylko zdjęć zrobionych w latach 1909 – 1931 ponad 72 tysiące. Niestety wizja Kahn’a legła w gryzach z powodu bankructwa bankiera spowodowanego światowym kryzysem gospodarczym (B. von Brauchitsch 2004).

Wiara w humanitarną moc fotografii towarzyszyła amerykańskiej agencji Farm Security Admnistration, działającej na zlecenie rządu i mającej za cel dokumentację skutków wielkiej recesji wśród ludności wiejskiej USA. Fotografowie do wykonania tego zadania byli wybierani niezwykle staranie. Zatrudniono wyjątkową dużo kobiet, po których bardziej niż po mężczyznach spodziewano się zdjęć o dużym ładunku emocjonalnym i wrażliwości na krzywdę społeczną (B. von Brauchitsch 2004).

Współcześnie najbardziej popularną odmiana fotoreportażu jest właśnie ta, mająca za zadanie przekazywać humanistyczne idee, moralnie uwrażliwiać na nieszczęście drugiego człowieka, komunikować odbiorcy niemogącemu znaleźć się w miejscu zdarzenia jak ono wyglądało. FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... jest często połączony z akcjami humanitarnymi, wtedy jego zadaniem jest zwrócenie uwagi na dany problem, nagłośnienie, a konsekwencji rozwiązanie kłopotliwej kwestii. FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... za swą podstawową funkcję ma komunikowanie. Tak jak każdy komunikat, FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... ma swojego nadawcę, kod, kanał i odbiorcę. Nadawcą jest fotograf, kodujący informacje, którą przekazuje poprzez kanał papieru światłoczułego odbiorcy. Proces ten sprawia, że fotografia jest działalnością intelektualną. Fotograf w odpowiedni do swojego zamysłu przekształca informacje. Może wykonać zdjęcie z określonej perspektywy, w określonym świetle. Ma jakiś zamiar, intencję, chce przedstawić dany obiekt. W przypadku fotoreportażu, dokonuje odpowiedniej selekcji zdjęć, tworzy pewien komplet. Poprzez te czynności objaśnia odbiorcy rzeczywistość, który to interpretuje przekazany mu komunikat.

FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... jest publicystyką. Naświetla fakty i sytuacje. Zawiera w sobie wiedzę o społeczeństwie, ludziach, sytuacji, którą przedstawia. Podobnie jak artykuł w gazecie opowiada historie. Wykorzystuje inny środek wyrazu, ale efekt jest podobny: odbiorca otrzymuje informacje, dociera do niego komunikat, w przypadku artykułu słowny, w fotoreportażu wizualny. Tak jak publicystyka fotoreportaż może być zabarwiony manipulacją, groźna ponieważ bardzo często odbiorca nie jest jej świadomy. Fotoreportaże składające się wyłącznie ze zdjęć i zminimalizowanych podpisów pod nimi, dają wrażenie najbardziej autentycznego przekazu, ponieważ wydają się czystą rejestracją rzeczywistości, rejestracją bez śladów twórcy. Fotografie traktowane są jako ramy, w których zamknięty jest obraz świata. Przez zdjęcie widz patrzy na wycinki rzeczywistości. Odbiór treści fotografii odbywa się sprawnie i automatycznie, podobnie jak na zasadzie rozumienia ojczystego języka (B. von Brauchitsch 2004). Jednak FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go..., jak każdy komunikat, nie jest odporny na manipulację. W tym przypadku może przejawiać się w odpowiedniej kolejności zdjęć, czy też już samym ich wyborem. Niebezpieczeństwo manipulacji kryje się jednak przede wszystkim w słownych objaśnieniach pod zdjęciami, lub komentarzem, którym czasem FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... jest opatrzony. Fotografia, w miarę rozwoju metod uwieczniania świata, przez długi czas uważana za medium gwarantujące autentyczność, staje się mniej wiarygodna. Będąc początkowo formą kontrolowania świata czasem staje się narzędziem jego przekształcania.

FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... jako komunikat wizualny jest niezwykle sugestywny. Fotografia rejestruje moment, pozwala przypatrzeć się z bliska, przeanalizować jedną chwile. FotoreportażFotoreportaż jako komunikat wizualny Fotografia jest szczególnym sposobem ukazywania świata. Fotograf, poprzez obiektyw aparatu przedstawia rzeczywistość, obrazuje to, co go... tym różni się od filmu tym, że wydziela, zamraża momenty; ludzki gestGest jako rodzaj komunikacji niewerbalnej Gesty i inne ruch ciała towarzyszą niemal każdej rozmowie. Gdy mówimy, bardzo często pomagamy sobie..., wyraz twarzy, określony wycinek rzeczywistości, gdy film pokazuje je jako zwarta, płynną całość. W przeciwieństwie do filmu, w fotoreportażu momenty są wydzielone, możemy dokładnie przeanalizować każde ujecie. Zatrzymać się przed danym nam przedstawieniem świata, który wedle intencji twórcy zawiera określony komunikat. Zwraca uwagę na określony problem. Przy czym siła fotoreportażu zależy od realności z jaką opowiada historię. Ma przenieść odbiorcę w rzeczywistość, którą przedstawia. Ma działać na jego zmysły. Poniekąd, zgodnie z twierdzeniem Marshalla Mcluhan’a, fotografia, podobnie jak inne media ma stanowić przedłużenie biochemicznej natury człowieka, przedłużenie jego zmysłów (Czartoryska 2005).

Doskonałym przykładem analizowanego typu komunikatu wizualnego są fotoreportaże Jana Šibika. W swojej twórczości postawił sobie za cel przede wszystkim informowanie ludzi na świecie o sytuacji w innych, często biedniejszych państwach, uwrażliwianie na krzywdę bliźniego. Poprzez komunikat jakim jest fotografia informuje o problemach innych, by następnie podjąć próbę pomocy. Sam mówi o wykonywanej przez siebie pracy Fotografia daje mi uczucie, że robię coś użytecznego. Niedużo, co niektórzy ludzie uważają i uznają (http://www.sibik.cz/profil.htm)

Jan Šibik to jeden z najbardziej znanych czeskich fotoreporterów. Urodził się w Pradze, 15 kwietnia 1963 roku. Sławę zyskał dzięki fotoreportażom z konfliktów wojennych w Czeczenii, Ruandzie, Sierra Leone, Afganistanie, , Bośni, Kosowie. Fotografował koniec komunizmu w Europie, upadek muru berlińskiego, klęski głodowe w Sudanie, Somalii i Etiopii, pogrzeb Jana Pawła II, konflikt w Palestynie jak również tragedie po przejściu tsunami w 2005 roku na Sri Lance oraz huraganu Katrina w Nowym Orleanie. W swoim dorobku ma ponad 200 podróży do wszystkich zakątków świata. Pracował chociażby w Afryce, w Rosji, na Kubie, w Japonii oraz Południowej Korei.

W swoich pracach Jan Šibik koncentruje się przede wszystkim na tematyce społecznej. Jego fotografie ukazują problemy ludzi. Na pierwszym planie zdjęć, wykonanych przez Šibik’a znajduje się człowiek i jego problemy, prawie zawsze tragiczne; choroby, śmierć w czasie wojen, konflikty zbrojne, rewolucje społeczne, głód, kalectwo, cierpienie. Fotoreportaże zazwyczaj opatrzone są komentarzem, w których sam autor wyjaśnia przyczynę zaistniałej sytuacji zobrazowanej w jego pracy. Jan Šibik w swej twórczości nawiązuje do humanitarnej koncepcji fotoreportażu. Jego prace mają za cel zakomunikowanie światu o określonym problemie. Tworzy nie tylko zdjęcia, publikacjom i wystawom prac, towarzyszą zakrojone na szeroka skale, akcje humanitarne. Fotografie stają się komunikatem o specjalnym znaczeniu i mocy, mogą uratować ludzkie życie.

W roku 2000 zorganizował akcje humanitarną pod nazwą „Podajcie rękę dzieciom z Sierra Leone”, dzięki której udało się zebrać dla głodujących dzieci około 1 100 000 KC. W 2004 r. kolejną, pod hasłem „Chcę jeszcze żyć!” ku pomocy chorym na AIDS w Odessie, która przyniosła ponad 900 000 KC. Jan Szibik przez cały rok dokumentował ciężką sytuacje chorych na Ukrainie. Celem zbiórki było uzyskanie pieniędzy na zakup leków, sprzętu diagnostycznego, żywności oraz na zapewnienie odpowiednich warunków dla umierających. Wystawie fotografii towarzyszył film dokumentalny nakręcony przez dwóch czeskich reżyserów Marek Vítek i Radanem Špronglem. Jego ostatnia akcja ma na celu pomoc kobietom w Afryce; chorującym na AIDS, zmuszanym do prostytucji, poniżanym przez mężczyzn. Za zebrane pieniądze kupowane są lekarstwa, szkolne mundurki i przedmioty pierwszej potrzeby. Wystawa fotografii towarzyszyła sławnemu, czeskiemu, filmowemu festiwalowi w Karlovych Varach.

Jan Šibik traktuje swoją pracę jako swoistą misję, celem której jest pomoc potrzebującym. W jego wypowiedziach nie odnajdziemy patosu. Jak sam mówi Poprzez fotografie nieustannie spotykam się z twardą rzeczywistością i problemami innych ludzi. Dzięki temu doceniam więcej to co mam. Nie koncentruje się na walorach artystycznych swoich fotografii, chodzi mu przede wszystkim o komunikowanie. Tak jak inni czołowi fotoreporterzy ma na uwadze przedstawienie określonego wycinka rzeczywistości. Koncentruje się na rejestrowaniu wydarzeń, przekazywaniu komunikatów.

Bibliografia:

Czartoryska U., Fotografia – mowa ludzka. Perspektywy teoretyczne, Gdańsk 2005.
Brauchitsch B., Mała historia fotografii, Warszawa 2004.
Kenneth Kobre, Photojournalism : The Professional’s Approach, 6th edition Focal Press, 2008.
Kurowicki J., Fotografia jako zjawisko estetyczne, Toruń 1999.
http://www.vam.ac.uk/collections/photography/past_exhns/photojournalism/
http://www.sibik.cz/