EkofilozofiaEkofilozofia na przykładzie wegetarianizmu Jedna z definicji wegetarianizmu podaje, iż słowo to oznacza „system żywienia, w którym wyłącza się pokarmy... na przykładzie wegetarianizmu

Jedna z definicji wegetarianizmu podaje, iż słowo to oznacza „system żywienia, w którym wyłącza się pokarmy mięsne, a więc części ciał zwierzęcych otrzymywane przez zabijanie zwierząt” [K. Wiśniewska – Roszkowska, 1988, s. 7]. Portal internetowy wikipedia definiuje wegetarianizm jako „rodzaj diety charakteryzujący się wyłączeniem z posiłków produktów pochodzenia mięsnego i ew. jaj lub nabiału z pobudek moralnych, etycznych bądź zdrowotnych.” [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wegetarianizm]

Łacińskie słowo „vegatare” oznacza rozwijać się, rosnąć, a „vegatator” to ten, który daje życie. Słowo „wegetariański” bierze się od greckiego „vegetas”, czyli „pełen tchnienia życia” [S. Rosen, 2000, s. 37].

Filozofia wegetarianizmu przeciwstawia się niepotrzebnemu zabijaniu, taka podstawa teologiczna wyróżnia się szczególnie w hinduizmie. Jak podaje Steven Rosen „na zachodzie opierali się na niej pierwsi Żydzi, a nawet starożytni Grecy, np. Diogenes, Pitagoras, Sokrates i Platon, którzy nazywali wegetarianizm – antymięsożerstwem.” [S. Rosen, 2000, s. 37] Sam Diogenes skomentował fakt spożywania mięsa: „Tak jak spożywamy ciała zwierząt, moglibyśmy równie dobrze zjadać ciała ludzi.” [http://www.vege.pl/str.php?dz=92] Leonardo da Vinci porównywał zabijanie zwierząt do morderstwa: „Od wczesnych lat życia wyrzekłem się jadania mięsa i przyjdzie czas, gdy ludzie tacy jak ja, będą patrzeć na mordercę zwierząt tak samo jak teraz patrzą na mordercę ludzi.” [http://www.vivakultura.pl/magazyn/text/wege.htm]

Światopogląd wegetariański można rozpatrywać jako wartości i antywartości obejmujące zwierzę, ziemię, zdrowie, życie jako wartość absolutna. Powyższe wartości zostały wyodrębnione przez Agnieszkę Dyczewską po przeprowadzeniu analizy publikacji m. in. dwudziestu pozycji książkowych, czasopism „Wegetariański Świat”, „Zielone Brygady”, dwunastu stron internetowych oraz filmów o wegetarianizmie. W wyniku badań autorka wyróżnia podstawowe wartości takie jak ziemia, zwierzę, zdrowie oraz życie. Wszystkie wartości są ze sobą powiązane.

W światopoglądzie wegetariańskim istota inna niż człowiek staje się istotną wartością. Argumentem jest: „że życie jest ważne dla zwierząt podobnie jak ważne jest życie dla ludzi.” [J. Gellatley, T. Wardle, 1998, s. 14] Jednym z głównych powodów bycia wegetarianinem jest wartość życia zwierzęcia. Maria Grodecka pisze, iż program wegetariański ma na celu zmienienie stosunku do zwierząt: „Tylko suma indywidualnych decyzji o wyłączeniu mięsa z diety może skutecznie zablokować tryby tej gigantycznej machiny śmierci i udręki, jaką jest współczesny system produkcji i hodowli mięsa.” [M. Grodecka, 2001, s.137] Wegetarianie uważają zwierzęta przede wszystkim za istoty czujące dlatego należy im się szacunek i troska, „są one niekiedy nazywane braćmi, stworzeniami bożymi, świętymi istotami.” [Ch. Patters, 2003, s. 208] Spożywanie mięsa w wegetarianizmie określane jest jako: „mniej lub bardziej świadome przyczynianie się do śmierci zwierząt” [A. Dyczewska, 2006, s. 66], „zwierzobójstwo” [M. Grodecka, 2001, s. 143], „gehenna zwierząt” [M. Grodecka, 2001, s. 153], „holokaust” [Ch. Patters, 2003, s. 255], „morderstwo” [T. Nocuń, 2004, s. 197], „bezsensowne cierpienie” [T. Nocuń, 2004, s. 47], „masowy snobizm” [A. Dyczewska, 2006, s. 66], „zalegalizowane zabijanie” [A. Dyczewska, 2006, s. 66]. Maria Grodecka podaje termin świadomość łowcy określając nim osoby jedzące mięso, nie biorące pod uwagę sytuacji ekonomicznej współczesnego mieszkańca ziemi, jednocześnie stwierdzając, że zabawa śmiercią innych żywych istot może ulec zmianie poprzez propagowanie wegetariańskiej świadomości życia. Wegetarianie manifestują negatywny stosunek do działań o charakterze przedmiotowym w stosunku do zwierząt, negatywnie podchodzą do laboratoriów naukowych i kosmetycznych gdzie niejednokrotnie zwierzęta służą do testowania różnych substancji. Wegetarianie wyrażają protest przeciwko „wiwisekcji – (łac. vivus – żywy + sectio – rozdzielanie) – okrutny zabieg operacyjny wykonywany na żywym zwierzęciu w celach badawczych.” [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wiwisekcja] W publikacjach pro wegetariańskich można znaleźć liczne dokumenty świadczące o bezużyteczności wiwisekcji a nawet o niebezpieczeństwie dla życia ludzkiego [M. Schar-Manzoli, M. Keller, 2001]. Neguje się wiwisekcję głównie przez: „brutalny sposób w jaki jest przeprowadzana, oraz skale na jaki się ją prowadzi.” [J. Gellatley, 1999, s. 159] Wegetarianie wyrażają sprzeciw wykorzystywaniu zwierząt w przemyśle rozrywkowym m.in. zwierząt jako aktorów, występy w cyrku, w ogrodach zoologicznych, przeciwko polowaniom. W świadomości ludzi istnieje dziwna kategoryzacja zwierząt na te do jedzenia oraz te do zabawy tzw. domowe. Wegetarianie mówią, że „zwierze to nie rzecz.” [http://www.greenangels.org]. Wojciech Eichelberger pisze, że zwierzęta są do kochania. Jedzenie mięsa powoduje dwoistość sytuacji: „raz zachwycamy się zwierzętami jako żywymi obiektami naszych uczuć, innym razem deklarujemy się smakiem ich mięsa.” [W. Eichelberger, 2002]

Ziemia w światopoglądzie wegetariańskim określana jest jako: „źródło życia, matka, Gaja, rodzicielka, życiodajna siła, karmicielka, stara Ziemia, korzeń, podstawa życia.” [M. Grodecka, 2001, s. 13] Jest więc wartością nie do przecenienia dla wszelkiego życia. Obecnie Ziemia jest mocno eksploatowana przez człowieka dlatego jednym ze sposobów ratowania jej jest wegetariański sposób odżywiania się. Wegetarianie promują „ekologiczne budownictwo, rolnictwo, tworzenie ekowiosek, różnego rodzaju warsztaty, spotkania, festiwale wyrażające szacunek dla życia na ziemi.” [N. Grospierre, 2005] Twórca polskiego nurtu ekofilozofii Henryk Skolimowski głosi potępienie światopoglądu mechanistycznego i afirmację życia na Ziemi, którą traktuje jak sanktuarium: „Życie kocha życie. Świat stworzył życie, żeby uświęcić i celebrować siebie. My jesteśmy częścią tego uświęcenia i tej celebracji. Dlatego też szanujemy i chronimy Matkę Ziemię jako część piękna, godności i obfitości kosmosu.” [A. Dyczewska, 2006, s. 72]

Zdrowie w wegetarianizmie rozumiane jest nie tylko jako zdrowie ciała ale również stan równowagi, bycie w harmonii z samym sobą oraz otaczającym światem. Jest to pogląd zgodny z założeniami medycyny holistycznej oraz medycyny wschodu. Bycie zdrowym oznacza nie przyczynianie się do cierpienia na zewnątrz oraz nie przyjmowanie pokarmów, które z cierpieniem się wiążą. Wegetarianie często zalecają pokarm przede wszystkim roślinny. Za skutek bycia wegetarianinem wymieniają zdrowie, argumenty etyczne i ekologiczne. Powody dla których warto zostać wegetarianinem podaje A. Olęcka wymieniając, że jest to „zdrowie, szczupła sylwetka (ładna cera, dobre samopoczucie), długie życie, likwidacja problemu głodu na ziemi.” [A. Olęcka, 200, wstęp] Jest to jedna z publikacji przedstawiających wegetarianizm głównie pod kątem jego właściwości zdrowotnych. Ciekawą grupę stanowią tzw. „zdrowotni wegetarianie.” [R. Strykowski, s. 16] Mianem takim określa się osoby, które przeszły na dietę bezmięsną z pobudek zdrowotnych, w wyniku zaleceń lekarza lub z lęku na zapadnięcie na BSE. Często w publikacjach obalany jest „mit mięsnej siły.” Wartościowane negatywnie jest nie tylko odżywianie mięsem ale także pewien wzorzec cywilizacyjny związany z kulturą konsumpcyjną.

Czwartą wartością jaką wymienia A. Dyczewska występującą w publikacjach i światopoglądzie wegetariańskim jest życie. Z wartością życia najczęściej współwystępowały określenia takie jak troska, szacunek, godność, dar. Podkreślano wartość „bycia w harmonii z wszystkimi formami życia nie tylko ze zwierzętami i roślinami lecz także z światem przyrody nie ożywionej.” [Zwierzę – człowiek, kto jest więcej wart?, 1998, s. 48] W światopoglądzie ważne jest zarówno życie człowieka, zwierząt jak również los Ziemi. Życie jest wartością nadrzędną, z której inne wartości wynikają i do której się odnoszą. Zatem główną parą wartości i antywartości jest życie i śmierć, z której wynikają kolejne antagonizmy takie jak pozytywne wartościowanie zwierząt i przedmiotowe traktowanie zwierząt, zdrowie jako wartość przeciwstawione chorobie czy Ziemia jako matka, źródło życia przeciwstawione bezmyślnej eksploatacji prowadzącej do zagłady.

Światopogląd wegetariański jest popierany przez chrześcijaństwo, judaizm, islam, religie wschodu, buddyzm, hinduizm. Steven Rosen przytacza argumenty znajdujące się w księgach danych religii wskazując, że wegetarianizm był popierany przez każdą z wielkich religii świata [S. Rosen, 2000, s. 39-136]. Każda z tych religii zachęca do traktowania zwierząt z miłością, współczuciem. Główne religie świata podkreślają, że los człowieka nie różni się od losu zwierząt a każdy z nas zakończy kiedyś żywot. Duży nacisk położony jest na to, iż zabijając zwierze niszczy się dzieło Boga a będąc dobrym dla innych będziesz dobry dla siebie. Biblia nakazuje: „Dla pokarmu nie niszcz dzieła Bożego” [List św. Pawła do Rzymian 14,20], „I wszelkiemu dzikiemu zwierzęciu ziemi, i wszelkiemu latającemu stworzeniu niebios oraz wszystkiemu, co się porusza po ziemi, w czym jest życie jako dusza, dałem na pokarm wszelką zieloną roślinność. I tak się stało.” [Księga Rodzaju, 1,29] Również piąte przykazanie „Nie zabijaj” [Księga Wyjścia, 20,13] podkreśla jedną z idei wegetarianizmu. W judaizmie odnajdujemy: „Ponieważ okazujesz miłosierdzie zwierzętom należącym do człowieka, będziesz pasterzem Mojego stada Izraela.” [Talmud, Exodus Rabba 2, miszna 2] W judaizmie do dnia dzisiejszego jest uregulowane prawo dotyczące jedzenia mięsa. W żydowskim prawie dopuszcza się jedynie jedzenie zwierząt roślinożernych, posiadających rozszczepione kopyta oraz przeżuwające pokarm. Są to tzw. zwierzęta „czyste”, do „nie czystych” zalicza się drapieżniki, ptaki drapieżne oraz martwe ciało każdego „czystego” zwierzęcia, które nie zostało zabite rytualnie. W Islamie znajdujemy „Każdy kto życzliwy jest stworzeniom Bożym, sobie samemu jest życzliwy” [Hadis Proroka Mahometa]. Buddyści muszą dokładać wszelkich starań aby nauczać szacunku i współczucia dla całego stworzenia. Uzasadnieniem takiego bezgranicznego współczucia był Budda, a wegetarianizm odgrywał zasadniczą rolę w jego naukach: „Jedzenie mięsa wysusza ziarno wielkiego współczucia” [Mahaparinirvana Sutra]. Informację na temat stosunku buddystów do zwierząt przedstawiają Opowieści Dżataki, mówią one o wcieleniach Buddy, zarówno w ciałach zwierząt jak i ludzi. Podkreślają, że w postaci zwierząt istniał Oświecony, ale także istoty ludzkie. Akcentują to, że wszystkie stworzenia mogą osiągnąć oświecenie w przyszłych żywotach, dlatego uśmiercanie zwierząt jest haniebne tak samo jak zabicie człowieka: „Ten, kto poszukuje szczęścia, karze lub zabija istoty, które również szukają szczęścia, sam nie znajdzie szczęścia po śmierci” [Dhammapada – Ścieżka Prawdy Buddy]. W hinduizmie zasady i wskazówki przeciwko spożywaniu mięsa zawierają Wedy (święte księgi hinduizmuBardzo wiele mówi się dzisiaj o kulturze indyjskiej i jej wpływie na ludzi młodych, zafascynowanych poszukiwaniem Boga lub próby zastąpienia...): „I tak mięsa powstawanie / Oraz zwierząt zabijanie / I pętanie rozważywszy, / Trza wystrzegać się mięsiwa / Wszelakiego spożywania” [Manusmryti 5, 49].

Współcześnie wegetarianizm kładzie nacisk na etykę, zdrowie, kwestie ekonomiczne i humanitarne. Głównym celem jest propagowanie diety bezmięsnej, aby ustrzec zwierzęta przed nieludzkim traktowaniem. Podkreślają, że nie tylko człowiek żyje na Ziemi. Ważne są dalsze losy naszej planety, dlatego należy szerzyć ideę wegetarianizmu wśród młodych ludzi. Wegetarianie uważają, że ważne są działania globalne jak i w środowiskach lokalnych. Wegetarianizm w dzisiejszych czasach stanowi alternatywę dla konsumpcjonizmu, pędu za pieniądzem, dla niektórych jest sposobem na zauważenie tego, że nie jest się samym na świecie, a każde nasze decyzje mają konsekwencje nie tyko dla nas samych ale także dla całego otaczającego nas Świata. To jak będzie wyglądało nasze życie w przyszłości oraz co zostawimy po śmierci naszym potomkom zależy wyłącznie od każdego z nas.

Bibliografia:

A. Dyczewska, Światopogląd na talerzu. Wegetarianizm jako przejaw współczesnej religijności, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2006.
W. Eichelberger, Przyjaciel na talerzu, Zwierciadło 10/1872, październik 2002.
J. Gellatley, T. Wardle, Milcząca Arka, Opole 1998.
J. Gellatley, Viva! Wegetarianizm, Opole 1999.
M. Grodecka, Siewcy dobrego jutra, Warszawa 2001.
N. Grospierre, Pozytywne wiadomości Nicole, w „Wegetariański Świat”, nr 4 (97), kwiecień 2005.
T. Nocuń, Dieta wegetariańska prosta i zdrowa, Lublin 2004.
A. Olęcka, Kuchnia wegetariańska, , Warszawa 2000.
Ch. Patters, Wieczna Treblinka, Opole 2003.
S. Rosen, Dieta ponad materią. Wegetarianizm a religie świata, Wydawnictwo ARCHE, Wrocław 2000.
M. Schar-Manzoli, M. Keller, Holokaust, wiwisekcja – wybór dokumentów z laboratoriów, klinik i instytutów badawczych, Opole 2001.
R. Strykowski, Być ekologiem….
K. Wiśniewska – Roszkowska, Wegetarianizm, Wiedza Powszechna, Warszawa 1988.
Zwierzę – człowiek, kto jest więcej wart?, Łomianki 1998.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wegetarianizm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wiwisekcja
http://www.greenangels.org
http://www.vege.pl/str.php?dz=92
http://www.vivakultura.pl/magazyn/text/wege.htm