Czasem już w momencie wypadku dziecko słyszy strzyknięcie lub trzask łamanej kości. Złamanie kończyny objawia się zniesieniem lub ograniczeniem ruchów przy silnej bolesności, w miejscu złamania pojawia się obrzęk i niekiedy wylewy krwawe. W ciężkich przypadkach złamań uszkodzona kończyna ustawiona jest ukośnie (= złamanie z przemieszczeniem) lub odłam kości przebija się przez skórę (= złamanie otwarte).

Wielu złamań nie można z wszelką pewnością odróżnić od stłuczeń lub skręceń, dopóki nie wykona się zdjęcia rentgenowskiego. Bywa bowiem tak, że obydwie złamane części leżą na sobie w dopasowany sposób lub kość jest lekko nadłamana.

Do wielu złamań u dzieci dochodzi w zdawałoby się banalnych sytuacjach, np. przy upadku z huśtawki lub upadku na wyciągniętą dłoń (co mogło się już wcześniej wielokrotnie i bezurazowo wydarzyć).

Osobliwości u dzieci

Kości dzieci są z jednej strony bardziej giętkie niż kości osób dorosłych, z drugiej, nadal rosną i to w określonych strefach, a mianowicie w pobliżu stawów, w tzw. Chrząstkach nasadowych (por. ilustr. s. 365). Złamania kości u dzieci wyróżniają się dwoma cechami szczególnymi:

• Charakterystyczne u dzieci jest po pierwsze tzw. złamanie typu zielonej gałązki (podokostnowe). Podobnie jak w przypadku młodej gałązki kość łamie się tylko z jednej strony, druga jej część i całe otoczenie kości (okostna twarda) są nienaruszone i trzymają się razem.
• Po drugie, dzieci cały czas rosną, co w kontekście złamań ma swoje dobre, ale i złe strony. Dobre, ponieważ wiadomo, że wraz z późniejszym wzrastaniem dojdzie do samoistnej korekty niektórych zniekształceń. Złe, ponieważ złamania w obrębie chrząstki nasadowej mogą spowodować zaburzenia wzrostu. Jeżeli zachodzi więc zwiększone ryzyko takich powikłań, lekarz na pewno zwróci na to uwagę.

Jak pomóc dziecku

Koniecznie idź z dzieckiem do lekarza, jeżeli po urazie lub upadku nie może poruszać stawem lub ruch taki wywołuje ból i nie mija po godzinie. Wskazane byłoby, gdyby w tym czasie jak najmniej poruszało złamana częścią ciała. Połóż zranioną kończynę dziecka np. na poduszce lub na złożonym ubraniu. Jeżeli znajdujecie się w dużej odległości od szpitala (np. na wycieczce pieszej), przygotuj prowizoryczną szynę, np. z niełamliwych gałęzi. W razie złamania otwartego przykryj ranę sterylną lub co najmniej czystą chustką.

Nie podawaj dziecku nic do jedzenia i picia, ponieważ być może konieczne będzie przeprowadzenie operacji.

A później

Sposób dalszego postępowania, a więc zakładanie gipsu, nastawianie złamanej kości pod narkozą czy przeprowadzanie operacji zależy od rodzaju uszkodzonej kości i stopnia skomplikowania złamania. W sumie konieczność wykonywania u dzieci zabiegów chirurgicznych zachodzi tylko w 10% wszystkich przypadków, a więc dużo rzadziej niż u dorosłych.

Złamanie kości kończy się więc w 90% założeniem szyny, gipsu lub specjalnego bandaża unieruchamiającego. Po założeniu gipsu przeważnie można wrócić z dzieckiem do domu, czasem musi pozostać dzień lub dwa w szpitalu na obserwacji.

Szyny i gips – o czym należy pamiętać?

Przed ponowną wizytą lekarz poinformuje cię, na co należy zwracać uwagę. Generalnie obowiązują następujące zasady:

• W pierwszych dniach po złamaniu kończyna może być jeszcze obrzęknięta i sprawiać ból. W tym czasie należy ją wysoko układać i ochraniać, w przypadku złamania kończyny górnej dziecko powinno nosić temblak.
• Weź dziecko do lekarza lub jedź od razu do szpitala, jeżeli pacjent skarży się na bóle kończyny pod gipsem lub gdy zauważasz zmiany na wystających spod gipsu palcach rąk czy nóg (są zimne, blade lub sine, zdrętwiałe lub nie można nimi poruszać).
• Gips należy pozostawić w spokoju – oczywiście nie chodzi tu o tradycyjne podpisy koleżanek i kolegów. Jeżeli jego obrzeża drażnią skórę dziecka, obklej je plastrem. Nie próbuj jednak odginać gipsu ani niczego wkładać między gips a skórę, bo to, co wkładasz, może się zsunąć niżej i spowodować ucisk.
• Czy gips można moczyć, czy nie, zależy od materiału, z którego jest zrobiony – z tworzywa sztucznego czy z „klasycznego” proszku gipsowego. Aby zrobić prysznic małemu pacjentowi z typowym u dzieci złamaniem kończyn górnych, gips można zabezpieczyć przed wodą, owijając go szczelnie plastikowymi torebkami.

W tygodniach następujących po urazie potrzebna jest cierpliwość. Wielu rodziców narzeka, że dla nich gorsze są ograniczenia w zabawie i sporcie niż konieczność powrotu do podstawowych czynności pomocowych np. przy ubieraniu dziecka. Znowu trzeba uruchamiać wyobraźnię i działać elastycznie. Na ilustracji po prawej stronie przedstawiliśmy średni czas gojenia się różnych złamań.

Opisane powyżej kontuzje mogą generalnie dotyczyć miejsc na całym ciele. Szczególnie często dochodzi do nich jednak w obrębie mięśni (stłuczenia, naciągnięcia) kończyn dolnych oraz skręceń w stawie skokowym (skokowo-goleniowym). U dzieci najczęściej dochodzi do skręcenia nogi do wewnątrz, co powoduje, że naciągnięciu ulegają położone po bokach części torebek stawowych i więzadła. Pojawia się obrzęk i bolesność okolicy kostki. Dziecko stojąc na tej nodze, odczuwa ból.

W takiej sytuacji należy postępować tak, jak wspomniano wcześniej, tzn. schładzać staw i ułożyć go wysoko. W większości przypadków cały proces zdrowienia trwa parę dni, przy czym dolegliwości stopniowo ustępują.

Wizyta u lekarza jest konieczna, gdy dziecko w ogóle nie może stanąć na nodze lub gdy nie ma poprawy samopoczucia.

Po wykluczeniu złamania na podstawie zdjęcia rentgenowskiego lekarz zwykle przepisuje maść wspomagającą ukrwienie i hamującą stan zapalny. W takim przypadku zalecane jest również użycie bandaża elastycznego, opatrunku unieruchamiającego lub specjalnej szyny podpierającej staw, umożliwiającej jednak wykonywanie niegroźnych ruchów, a więc zachowanie siły mięśniowej.

Przytrzaśnięte palce – pierwsza pomoc